RODZINA
Jan Kowalski urodził się 22 czerwca 1925 r. w Izdebniku powiat Wadowice. Jego rodzice to Franciszek Kowalski i Maria Kowalska z domu Wicher; rodzeństwo: brat Tadeusz i siostra Zofia.
Rodzina przeprowadziła się do Drogomyśla (niedaleko Cieszyna), gdzie w miejscowym Stadzie Ogierów ojciec Jana został masztalerzem.
10 kwietnia 1950 r. w Ochabach (województwo śląskie) Jan Kowalski zawarł związek małżeński z Henryką Wiktorią z Szalów. Ojciec Henryki pracował w Stadzie Ogierów Sądowa Wisznia (niedaleko Lwowa, obecnie Ukraina).
Małżonkowie Jan i Henryka doczekali się czworga dzieci : syna Janusza i córek – Grażyny, Danuty i Ewy. Syn Janusz jest obecnie koniuszym w Stadzie Ogierów w Sierakowie. Rodzina Kowalskich jest więc rodziną o konnych tradycjach. To już trzecie pokolenie pasjonujące się końmi.
OKUPACJA
Przez wiele lat rodzina Kowalskich związana była ze Stadem Ogierów w Drogomyślu, które zostało ono założone w 1923 r. W ostatnich dniach sierpnia 1939 r., czyli tuż przed wybuchem II wojny światowej, rozpoczęto ewakuację stada w kierunku wschodnim. W podróż wyruszyli masztalerze z końmi oraz rodziny pracowników. Wśród nich byli także Kowalscy. Jednak po ataku Armii Czerwonej na Polskę w dniu 17 września 1939 r. podążono w kierunku ziem okupowanych przez Niemców. Nastąpił stopniowy powrót do Drogomyśla, gdzie zastano splądrowane mieszkania.
Na początku grudnia 1939 r. kierownictwo stada w Drogomyślu oficjalnie objął niemiecki major Heinz Brandts. Jan Kowalski miał wówczas 14 lat. Wkrótce rozpoczął przygotowania do podjęcia pracy w stadzie. Przygotowania te odbywały się pod okiem majora Brandtsa. Uczył on przyszłych pracowników m.in. obsługi koni i powożenia. Nie przestrzegał nazistowskich rozkazów, aby Polaków traktować jako ludzi mniej wartościowych. Nieraz stawał w ich obronie, nieraz ratował im życie.
Jak podają świadkowie podpisani na oświadczeniu z 1949 r., Jan Kowalski uciekł z Drogomyśla i trafił do Dębicy, gdzie się ukrywał. . Po złapaniu przez Niemców, miał zostać rozstrzelany, prawdopodobnie w dniu 15 października 1943 r. Jak podaje rodzina, w jego obronie interweniował major Brandts i do egzekucji nie doszło. Dzięki szczęśliwemu zbiegowi okoliczności (być może również interwencja wspomnianego już niemieckiego majora) Jan Kowalski nie został rozstrzelany w 1944 r. Wówczas w odwecie za postrzelenie miejscowego Niemca 12 Polaków zostało skazanych na śmierć.
PRACA ZAWODOWA , SPORT I DZIAŁALNOŚĆ SPOŁECZNA
Przez wiele lat Jan Kowalski związany był z Drogomyślem.
Przez rok (1949-1950) pracował w Stadninie Koni Arabskich w Janowie Podlaskim.
Decyzją Generalnego Dyrektora Centralnego Zarządu Państwowych Gospodarstw Rolnych został przeniesiony z dniem 16 października 1950 r. z Janowa Podlaskiego na stanowisko pełniącego obowiązki dyrektora Stada Ogierów w Sierakowie. Wraz z rodziną zamieszkał w należącym do stada pałacu.
Dyrektorem Stada Ogierów w Sierakowie był w latach 1950-1962. Skupiał się nie tylko na działalności hodowlanej , ale rozwijał różne formy sportu konnego. Ten okres to czas jego bardzo aktywnej działalności jako sportowca i wychowawcy młodzieży.
Wtedy też uzupełnił swoje wykształcenie. 26 listopada 1955 r. ukończył Technikum Korespondencyjne Rolnicze w Szamotułach, uzyskując tytuł agrotechnika. Otrzymał też świadectwo dojrzałości.
Jako dyrektor stada w Sierakowie dał się poznać jako wzorowy gospodarz. Odbudował hodowlę dobrych ogierów. W okresie tym liczba ogierów przekroczyła 200 sztuk. Jak podała Anna Nowicka-Posłuszna w książce „Sieraków – Państwowe Stado Ogierów 1829-1979” w 1956 r. było w stadzie 260 ogierów.
W dniach 9-22 lutego 1953 r.Jan Kowalski odbył kurs jeździectwa zorganizowany w Ośrodku Sportów Jeździeckich Poznań-Wola. Na zakończenie kursu zdobył tytuł instruktora jeździectwa.
W grudniu 1958 r. Jan Kowalski zorganizował 7. Konną Drużynę im. Tadeusza Kościuszki, otrzymując na to zezwolenie Komendy Hufca ZHP Międzychód. 15 lutego 1959 r. drużyna przemianowana została na 31. Konną Drużynę Harcerzy im. majora Hubala.
Jan Kowalski był zafascynowany postacią majora Henryka Dobrzańskiego (pseudonim Hubal), jednego z pierwszych dowódców partyzanckich podczas II wojny światowej.
Celem drużyny było zaopiekować się tzw. trudną młodzieżą. Początkowo drużyna składała się z dwóch zastępów, po 7 członków w każdym: „Orły” i „Sokoły”. W 1961 r. utworzono trzeci zastęp – „Wilki”. 13 maja 1961 r. odbyło się pierwsze ognisko drużyny połączone ze zdobywaniem sprawności harcerskich. Do dyspozycji drużyny dyrektor oddał 12 koni ze stada. Harcerze uczyli się jazdy konnej. Zarabiali na biwaki i obozy, zbierali złom i pracowali na polu. W jednej z ówczesnych gazet napisano:
serce + konie + trudna młodzież = 31 KDH (31 Konna Drużyna Harcerska)
Jan Kowalski zorganizował również konną drużynę piłkarską, która rozgrywała pokazowe mecze piłką o średnicy 1 metra . Były one atrakcją licznych zawodów odbywających się na hipodromie w Sierakowie. Dyrektor przygotował też taniec tzw. kadryl na sulkach (dwukołowe wózki ciągnięte przez konie). Jako organizator zawodów w Sierakowie bardzo dbał o ich uatrakcyjnienie różnymi pokazami, wyszukiwał tzw. nowinki. Dał się wtedy poznać jako doskonały organizator.
Pasją Jana Kowalskiego była jazda konna. Powoził zaprzęgami. Skakał przez przeszkody i startował we Wszechstronnym Konkursie Konia Wierzchowego – zawodach odbywających się w terenie z naturalnymi przeszkodami. Brał udział w mistrzostwach Polski i Europy. Był członkiem kadry narodowej. W 1960 r. otrzymał powołanie na Igrzyska Olimpijskie w Rzymie. Jednak na zawody ostatecznie nie pojechał. Na wielu międzynarodowych zawodach zajmował miejsca na podium. Były to zawody m.in. w Warszawie, Sopocie, Łobzie, Zakopanem, Wrocławiu, Krakowie, a także w Sierakowie. Wyjeżdżał też za granicę. Startował m.in. w Danii, Włoszech, NRD, na Węgrzech.
Głównie skakał na koniach: Litawor i Rumian.
Organizował długodystansowe rajdy konne po leśnej okolicy.
Był współzałożycielem koła łowieckiego (Koło Łowieckie „Daniel” nr 44).
Brał udział w zawodach motocyklowych. Utworzył w Sierakowie grupę miłośników motocykli, którzy rozwijali swoje umiejętności na hipodromie. Działał w Motoklubie „Unia”
Prowadził sekcję jeździecką w Ludowym Związku Sportowym (LZS) – Sieraków.
Lubił pływać kajakiem, łódką i żaglówką. Skupił wokół siebie innych sympatyków tych sportów. Chętnie fotografował. Kochał książki. Z wielką pasją wyszukiwał te o koniach. Hodował gołębie i pszczoły. Był pełen pomysłów. Bardzo lubił, gdy były przy nim jego dzieci. Zaszczepiał im własne pasje i zainteresowania. Na ścianie w szorowani Stada Ogierów w Sierakowie, w okresie gdy Jan Kowalski był jego dyrektorem, znajdował się napis: „Największe szczęście na świecie na końskim leży grzbiecie”. To stare powiedzenie ludowe było z pewnością życiowym mottem naszego bohatera.
TRAGICZNA ŚMIERĆ
Podczas zawodów na hipodromie w Sierakowie jeden z koni był nieposłuszny, to koń Cyrkowiec. Jan Kowalski postanowił przełamać jego nieposłuszeństwo i skłonić go do skoku. Wsiadł na konia i ruszył. Doszło do wypadku,w wyniku którego Jan Kowalski doznał obrażeń głowy. Przewieziono go do szpitala w Poznaniu, gdzie zmarł 9 sierpnia 1962 r. Został pochowany na cmentarzu w Sierakowie.
Największa miłość jego życia – koń, przyczynił się do jego śmierci.
ZNACZENIE POSTACI
Bardzo lubił zwierzęta, które zawsze miał w domu. Jego dzieci wspominają psy, ale także wiewiórkę, sarny i koziołka. Często jeździł konno z wiewiórką na ramieniu.
Nie lubił nieuczciwych i niesłownych ludzi. Cenił prawdomówność. Dbał o swoich pracowników. Odnosił się do nich przyjaźnie. Wymagał jednak wywiązywania się ze swoich obowiązków. Zawsze zwracał uwagę na złą pracę ,ale potem już nie wracał do nieprzyjemnych sytuacji. Był wymagający, ale nie mściwy. Zatrudniał około 100. pracowników.
Osobiście bardzo często doglądał koni , sprawdzał warunki ich życia w stajniach. Lubił porządek. Stworzył Stado Ogierów znane w kraju i poza jego granicami .
Rozsławiał naszą małą ojczyznę jako dyrektor, ale przede wszystkim jako zawodnik. Organizował zawody hipiczne, które tak uatrakcyjniał, aby dla widzów były przeżyciem i rozrywką. Na zawody przychodziły całe rodziny.
Znane też były jego działania wychowawcze. Zaopiekował się młodzieżą, która sprawiała kłopoty wychowawcze. Był jej tolerancyjnym przyjacielem. Młodym ludziom zaproponował ciekawe spędzanie wolnego czasu (konie, motocykle, harcerstwo, obozy, biwaki).Utworzył 31. Konną Drużynę Harcerską, która była wychowawczą innowacją. Rozwijał u młodzieży umiejętności organizacyjne . Pokazał znaczenie współpracy w grupie. Poprzez kontakty z końmi uczył wrażliwości. Proponował zabawę połączoną z nauką. Nie liczył swojego prywatnego czasu poświęconego innym.
Był nauczycielem i wychowawcą jakiego i my dzisiaj chcielibyśmy spotkać na naszej drodze. Był człowiekiem pełnym pasji. To co robił dawało mu wiele satysfakcji. A to właśnie jest w życiu niezwykle ważne.
W 2014 r. Stado Ogierów w Sierakowie zorganizowało I Memoriał Dyrektora Jana Kowalskiego – Czempionat Użytkowy Koni w wolnych skokach.
BIBLIOGRAFIA
ŹRÓDŁA ARCHIWALNE
1. Archiwum Urzędu Stanu Cywilnego w Lanckoronie
– Akt Urodzenia nr 35/1925/II
2. Archiwum Urzędu Stanu Cywilnego w Strumieniu
– Akt Małżeństwa nr 15/1950/2
3. Archiwum Urzędu Stanu Cywilnego w Poznaniu
– Akr Zgonu nr 645/1962/ Grunwald
4. Archiwum Kościoła Parafialnego w Sierakowie
– Księga Zgonów 1962-1972
5. Archiwum rodziny Kowalskich, Sieraków
– zaświadczenie Nr 1/OSJ/1953 o ukończeniu kursu jeździectwa
– kserokopia Karty Ewidencyjnej Zawodnika,
– kserokopia oświadczenia świadków losów wojennych Jana Kowalskiego spisanego
23 października 1949 r. w Drogomyślu
– świadectwo ślubu
– pismo Centralnego Zarządu PGR w sprawie przeniesienia Jana Kowalskiego na stanowisko
p.o. Dyrektora Stada w Sierakowie
– pismo Polskiego Związku Jeździeckiego o włączeniu Jana Kowalskiego do kadry olimpijskiej
w WKKW
– Legitymacja Ubezpieczeniowa
– Książeczka Instruktora ZHP
– odpis świadectwa dojrzałości Korespondencyjnego Technikum Rolniczego w Szamotułach
– dyplomy zawodów sportowych
– wycinki z gazet
6. Archiwum prywatne Jacka Grzesiaka
– Kronika 31 Konnej Drużyny Harcerskiej im. majora Hubala
WYWIADY
1. Wywiad z Grażyną Kowalską, córką Jana Kowalskiego.
2. Wywiad z Januszem Kowalskim, synem Jana Kowalskiego.
3. Wywiad z Michałem Dziubińskim, wnukiem Jana Kowalskiego.
4. Wywiad z Jackiem Grzesiakiem, pracownikiem Stada Ogierów w Sierakowie.
5. Wywiad z Leonem Polusem, emerytowanym pracownikiem Stada Ogierów w Sierakowie.
6. Wywiad z Wojciechem Ganowiczem, pracownikiem Stada Ogierów w Sierakowie.
OPRACOWANIA DRUKOWANE
1. Ehrenfried Brandts, „Z końmi między frontami – Polskie Państwowe Stadniny Koni i los Stada Ogierów w Drogomyslu podczas niemieckiej okupacji w latach 1939-1945”, Logos Press 2008.
2. Witold Duński, „Konno po sławę. Leksykon jeździectwa polskiego”, Warszawa 1912.
3. Anna Nowicka-Posłuszna, „Sieraków – Państwowe Stado Ogierów 1829-1979”, Poznań 1979.
4. Anna Nowicka-Posłuszna, „Stado Ogierów w Sierakowie”, Mierzyn 2013.
5. Anna Nowicka-Posłuszna, „150 lat działalności Stada Ogierów w Sierakowie”, w: „Koń Polski”
nr 2/ 1979.
STRONY INTERNETOWE
1. www.stadoogierow.eu