Dzieciństwo

Data i miejsce urodzenia. Rodzina.

Jan Maćkowicz urodził się 22 maja 1896 roku w miejscowości Święta w powiecie złotowskim, województwo wielkopolskie. Był synem Katarzyny Urszuli Konitzer, która wyszła za mąż za Kulpę – z tego związku pochodzi najstarszy brat Jana, Franciszek Kulpa. Ojcem Jana i pozostałego rodzeństwa był Michał Mackowicz. Oboje rodzice Jana pracowali na gospodarstwie. Jan był najmłodszym szóstym dzieckiem. Rodzeństwo to wspomniany Franciszek Kulpa oraz Rozalia, Władysław, Izydor, Roch Mackowiczowie.

Edukacja

Jan Maćkowicz uczęszczał do katolickiej niemieckiej szkoły powszechnej w Świętej od 1902r. Jednak poza obowiązkową nauką w szkole, razem z rodzeństwem codziennie brał udział w „szkole ojcowskiej” w domu. Ojciec, chłop średniorolny, wypożyczał książki w języku polskim i abonował dwie polskie gazety po to, by uczyć swoje dzieci. Jak wspominał brat Jana, Władysław, wieczorami siadali naokoło stołu i uczyli się według wskazówek ojca czytania i pisania w języku polskim, trochę historii i geografii. Jako pomocy naukowej używano „Elementarza toruńskiego”. Matka opowiadała bajki polskie, dzieje dawnej Polski, śpiewała dzieciom tradycyjne polskie pieśni. Jak wynika z własnoręcznie spisanego życiorysu Jana, w 1906r. brał on udział w strajku szkolnym, a w 1909r. został zwolniony ze szkoły.

Do 1911r. pracował w rodzinnym gospodarstwie rolnym. W 1912 roku angażował się jako uczeń u trzech różnych rzemieślników malarskich w Złotowie i Sępólnie. Była to praca sezonowa, tzn. dorywczo pracował przy budowie szosy, a wieczorami dokształcał się z młodzieżą w Świętej. Podczas I wojny światowej zdobył tytuł czeladnika malarskiego w Pile i Gdańsku. W 1916r. został powołany do wojska w Szczecinie, mimo przykurczu środkowego palca prawej ręki, co uniemożliwiało mu prawidłowe salutowanie. Został konwojentem kolejowych transportów amunicji, w 1917r. wysłano go z transportem na front zachodni, dzięki temu odwiedził Belgię, Lotaryngię.

Młodość

Kariera zawodowa

W 1918r. po zakończeniu wojny Jan wrócił do domu i został członkiem Rady Ludowej na powiat Złotów. Razem z braćmi Władysławem i Izydorem próbowali realizować hasło powrotu Złotowa do Polski, jednak skończyło się to fiaskiem – Święta i Złotów pozostały po stronie niemieckiej. W 1920r. Jan przedostał się przez zieloną granicę do nowo powstałej Polski. Został przyjęty do Seminarium Nauczycielskiego w Toruniu. W 1921r. w Świeciu nad Wisłą w Seminarium Nauczycielskim zdobył kwalifikacje pedagogiczne i został nauczycielem w powiecie świeckim – najpierw w jednoklasowej szkole w Zawadzie, a następnie w 1924r. w wieloklasowej szkole w Wielkim Komórsku. W tym czasie uzupełnił swoje kwalifikacje nauczycielskie i zdał egzamin państwowy w Toruniu. W 1927 roku uzyskał obywatelstwo polskie. W 1928r. otrzymał odznaczenie: Medal 10-lecia Polski Niepodległej.

1 kwietnia 1929r. został powołany na nauczyciela do Prywatnych Szkół Polskich w Niemczech. Jan otrzymał posadę w jednoklasowej szkole w Kleszczynie. Poza zajęciami szkolnymi organizował czytelnię czasopism polskich, wypożyczalnię książek, chór, teatr amatorski, który wystawiał polskie spektakle oraz wycieczki, w tym – co było nowością w tamtych czasach – autokarową wycieczkę do Kołobrzegu. Inspekcja szkolna wyróżniła jego inicjatywę związaną z zakładaniem poletek doświadczalnych dla uczniów w szkolnym ogrodzie. Poza tym Jan był organizatorem konkursów dla miejscowej ludności.

W 1935r. został przeniesiony do największej szkoły polskiej na Pograniczu, do siedmioklasowej szkoły polskiej w Zakrzewie. Jan przez dwa lata pracy w Zakrzewie prowadził zajęcia z przedmiotów ścisłych (matematyki, geografii, przyrodoznawstwa) i rysunków. W tym czasie brał udział w kursach lalkarstwa w Brodach k. Kalwarii Zebrzydowskiej i stworzył jedyny w tamtych czasach teatr lalkowy w Niemczech. Sam był także twórcą kukiełek. Podnosił swoje kwalifikacje w Instytucie Pedagogiki w Warszawie.

W 1937 roku Jan został kierownikiem szkoły w Podróżnej. Gdy 25 sierpnia 1939r. do szkoły wkroczyła policja pod eskortą żołnierzy, Jan został aresztowany i osadzony w więzieniu w Złotowie. Następnie 5 września wraz z innymi nauczycielami polskimi z terenów Złotowszczyzny został przewieziony do obozów przejściowych: najpierw do Lipki (gdzie przebywał do 20 października), następnie do Piły. 8 grudnia został zwolniony i wrócił do Złotowa, gdzie zatrzymał się na krótko w domu swoich rodziców.

Czas wojny

Po zwolnieniu z obozu Jan wrócił do swojej rodziny, z którą wyjechał na wakacje do Komórska i dla której powrót z powodu braku odpowiednich pozwoleń okazał się niemożliwy. Jako przymusowy robotnik pracował w Laskowicach, jednak mimo wielogodzinnej pracy nie zaniedbywał edukacji swoich dzieci. Uczył m.in. gry na skrzypcach, dopóki nie został przeniesiony do pracy w Kwidzynie, skąd uciekł z powrotem do Komórska w styczniu 1945r.

W 1945r. Jan został kierownikiem szkoły w Zakrzewie.

Czasy powojenne

Jan organizował szkołę podstawową w Zakrzewie i czynnie włączał się w akcje normalizujące stosunki ludnościowe na tych terenach. Był organizatorem kursów repolonizacyjnych, twórcą i założycielem Uniwersytetu Ludowego w byłym Domu Polskim w Zakrzewie. Był członkiem Rady Gminnej i przewodniczącym Komisji Kontroli Społecznej. Zakładał Ośrodek Metodyczny, którego został przewodniczącym, także przewodniczącym Rejonu Konferencyjnego. Był również członkiem Komisji Weryfikacyjnej oraz członkiem Wojewódzkiej Komisji Egzaminacyjnej Egzaminu Praktycznego w Bydgoszczy.

W szkole zorganizował Koło PCK, które zostało wyróżnione w powiecie. Podczas burzliwego dla Zakrzewa czasu, kiedy tuż przed referendum znanym pod hasłem „3x tak” zamordowano wójta, został aresztowany i osadzony przez UB w Złotowie – był tam poddawany torturom. Po dwóch miesiącach wywieziono go do więzienia w Chojnicach, gdzie pozostał do 29 sierpnia 1949r.

Po powrocie odmówiono mu przejęcia szkoły i powrotu do swojej placówki – szkoły podstawowej w Zakrzewie. Ostatecznie z pomocą przyjaciela został nauczycielem zawodu, uczył rysunku technicznego w Średniej Szkole Zawodowej w Złotowie. Podczas tej pracy rozpoczął studia uzupełniające na Politechnice Warszawskiej, gdzie zdał egzamin w 1954r. uprawniający do nauczania w szkołach średnich. Został również zatrudniony w Technikum Młynarstwa w Krajence.

W 1952r. został przewodniczącym Zespołu Nauczycieli Rysunku dla Szkół Zawodowych. W 1957r. otrzymał Złoty Krzyż Zasługi.

W 1965r. przeszedł na emeryturę. W wieku 72 lat otrzymał Odznakę Tysiąclecia Polski. Jan pracował jeszcze jako wychowawca internatu. Gdy w 1967r. otrzymał rentę specjalną, nadal uczył.

29 września 1969r. w wyniku powikłań pooperacyjnych zmarł.

Znaczenie postaci

Jan Maćkowicz zapisał się w historii polskiego szkolnictwa na terenie powiatu złotowskiego jako aktywny działacz, nauczyciel i wychowawca.

Dbał nie tylko o poziom dydaktyczny nauczanych przedmiotów ale również o wychowanie patriotyczne i rozwój moralny młodzieży. Należy też podkreślić jego zasługi dla całej społeczności, w której żył i pracował.

Szczególną rolę odegrał w historii Publicznej Szkoły Podstawowej im. ks. dr Bolesława Domańskiego w Zakrzewie, której był pierwszym kierownikiem, założycielem i zarazem pierwszym kronikarzem w powojennych dziejach szkoły.

Bibliografia

1. Mackowicz Roch Michał, Dziedzictwo, Olsztyn 2010r.

2. Maćkowicz Władysław, Wspomnienia polskiego nauczyciela Pogranicza 1893-1976, oprac. Joachim Zdrenka, Toruń 2005r.

Artykuły:

3. Maćkowicz Jan, Wspomnienia nauczyciela o działalności teatru lalek na ziemi złotowskiej w latach 1935-1939 [w:] Z dziejów ziemi złotowskiej 1918-1939, Biblioteka Słupska t. 3, Poznań (kserokopia – brak informacji o roku publikacji)

4. Maćkowicz Jan, Polska szkoła w Kleszczynie [w:] Pamiętniki nauczycieli złotowskich 1919-1939, Biblioteka Słupska t.12, Poznań 1964r.

5. Kronika Publicznej Szkoły Podstawowej im. ks. dra Bolesława Domańskiego w Zakrzewie 1945-1967r.