Tadeusz Nieżychowski (1900-1995), wywodzi się z szlacheckiego rodu herbu Pomian z XIV w, który to ród w XV i XVI w rozdzielił się, a posiadacze majątków ziemskich przybrali nazwiska od nazw ziem, które w tamtym czasie do nich należały. Również właściciele wsi Nieżychowo, leżącej w ziemi nakielskiej, w XV w wzięli swoje nazwisko od majątku, który posiadali. Tadeusz należy do XIII pokolenia wywodzącego się w prostej linii od Mościca na Nieżychowie żyjącego na przełomie XVI i XVII w. Majątek Żelice w powiecie Wągrowieckim przeszedł w posiadanie rodziny w 1825 r. przez ślub pradziadka Tadeusza, Józefa Nieżychowskiego z Albertyną Lipską. Wśród zacnych przodków naszego bohatera znajdują się:

– Ignacy Nieżychowski (1713-1778), podkomorzy ziemi wschowskiej oraz syndyk apostolski konwentu OO Bernardynów we Wschowie,

– Jan Nepomucyn Nieżychowski (1774-1841), pierwszy dyrektor Ziemstwa Kredytowego w Poznaniu,

– pradziadek Józef Nieżychowski (1799-1867), pierwszy właściciel Żelic, członek pierwszego Bazaru Poznańskiego

– dziadek Kazimierz Nieżychowski (1826-1875), podczas Wiosny Ludów, zorganizował oddział i wyruszył z Żelic do Wrześni, walczył w bitwie pod Miłosławiem, został ranny, przebywał w pruskim więzieniu, w 1863 r. pełnił urząd organizatora pomocy powstańcom,

– ojciec Wojciech Nieżychowski (1869-1925), absolwent Uniwersytetu w Halle i Lipsku, odkupił Żelice podczas licytacji prowadzonej przez Niemiecką Komisję Kolonizacyjną, doprowadził majątek do rozkwitu, w 1918 r. mąż zaufania Rady Ludowej w Poznaniu na powiat wągrowiecki, podczas wybuchu Powstania Wielkopolskiego w styczniu 1919 r. na własny koszt zorganizował oddział 64 osobowy Żelice – Potulice, oddał dwóch najstarszych synów do powstania Mariana i Tadeusza, który jest bohaterem naszego biogramu.

– matka Maria Nieżychowska z Grabskich (1873-1978), żona Wojciecha, członkini Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych w Poznaniu, członkini Zarządu Czytelni Ludowych na powiat wągrowiecki, założycielka Koła Włościanek w Żelicach, w ramach swej działalności zapraszała na organizowane przez siebie kursy nie tylko włościanki ale i pracownice majątku, po śmierci męża – prezeska Kółka Rolniczego w Potulicach,

Tadeusz Nieżychowski, drugi z pięciu synów Wojciecha Nieżychowskiego i Marii z Grabskich, opisanych wyżej, urodził się 5.9.1900 r. w Żelicach, powiat wągrowiecki, wówczas woj. poznańskie w zaborze Pruskim. Wychowywał się w dworku rodzinnym w Żelicach, tam też pobierał pierwsze nauki. Rodzice wychowywali swych synów w duchu umiłowania Ojczyzny i szacunku wobec przodków. Tadeusz mógł uczyć się pracowitości oraz sumiennego wykonywania obowiązków, obserwując aktywność swoich rodziców. Nieżychowscy bardzo dbali o edukację synów: aż czterech z nich uczyło się w Gimnazjum Marii Magdaleny w Poznaniu. Tradycją rodzinną było, że po obiedzie wszyscy chłopcy musieli godzinę odpoczywać na werandzie, a matka w tym czasie czytała im literaturę polską: dzieła Sienkiewicza, Kraszewskiego. Rodzice dbali o wszechstronny rozwój swoich pociech. W parku przyległym do dworu wybudowanego na wzór włoskiej willi, zostały zamontowane przyrządy gimnastyczne dzięki czemu synowie zdobywali tężyznę fizyczną. Rodzina w wolnych chwilach grała w serso i krokieta. Matka zapraszała też kuzynki chłopców do ćwiczenia tańca.

Tadeusz Nieżychowski mając 9 lat został oddany do Gimnazjum Marii Magdaleny w Poznaniu gdzie zdał maturę i zdobył wykształcenie średnie. Podczas tej edukacji, od 15 roku życia, należał do tajnego Towarzystwa Tomasza Zana w ramach którego uczniowie potajemnie uczyli się historii i literatury polskiej. Oprócz tego od 1917 r. odbywały się pod nadzorem instruktorów ćwiczenia wojskowe przygotowujące młodzież do walki z zaborcą.

Następnie, podczas Powstania Wielkopolskiego, wstąpił jako ochotnik do 1 Pułku Strzelców Wielkopolskich w Poznaniu (późniejszego 55 Poznańskiego Pułku Piechoty). Skierowany przez swoich dowódców ukończył w październiku 1919 r. w Wlkp. Szkołę Podoficerów Piechoty w Biedrusku koło Poznania, a w czerwcu 1920 r. w Szkołę Podchorążych Piechoty w Poznaniu i został oficerem służby stałej w stopniu podporucznika.

Do powstania 18 letni Tadeusz przystąpił w styczniu 1919 r. podczas ferii zimowych, które spędzał w rodzinnym majątku w Żelicach. Wstąpił do oddziału żelicko-potulickiego, zorganizowanego przez swojego ojca, razem ze starszym o rok bratem Marianem. Walczył na froncie północnym w obronie Budzynia i Chodzieży.

Już od marca do czerwca 1919 r. Tadeusz brał udział w zgrupowaniu płk Konarzewskiego w odsieczy Lwowa.

Po ukończeniu edukacji wojskowej i nominacji na podporucznika od lipca 1920 r. do grudnia 1921 r. uczestniczył w Batalionie Manewrowym I/142 Pułku Piechoty w Rembertowie koło Warszawy. W tym czasie od sierpnia do listopada 1920 r. walczył na froncie w obronie Warszawy między Miłosną a Okuniewem, także w rejonie Zamościa z Armią Konną Budionnego, a ostatni etap na północy w okolicach Mińska.

Od stycznia 1922 r. do października 1937 r. służył w 55 Poznańskim Pułku Piechoty w Lesznie Wlkp. W tym czasie awansował kolejno na porucznika i kapitana.

Od listopada 1937 r. do września 1939 r. przydzielono go do Korpusu Ochrony Pogranicza pod Borszczowem, gdzie został dowódcą kompanii „Turylcze”.

W przeddzień wybuchu II wojny światowej został mianowany na dowódcę 9 kompanii 163 Pułku Piechoty 36 Dywizji Piechoty zorganizowanej z Brygady Czortkowskiej KOP. Walczył na froncie: Kazanowem, Końskimi, i w bitwie pod Iłżę. Niemal zginął, kiedy granat ręczny padł u jego stóp. Zachował zimną krew i odrzucił granat, który eksplodował dalej.

Po demobilizacji z końcem września 1939 r. Tadeusz Nieżychowski udał się do Borszczowa, gdzie służył przed wojną i gdzie również mieszkała jego rodzina, żona i dwoje dzieci Irena i Lech. Małżonka Stefania Galon pochodziła z Leszna i towarzyszyła mężowi w jego służbie wojskowej. Duch walki i patriotyczne wychowanie nie pozwalały Tadeuszowi na spokojne przeczekanie okupacji w gronie najbliższych.

Trzykrotnie próbował przedostać się przez Węgry do Francji wierząc, że tam tworzy się wojsko polskie. Pierwsza próba, podjęta już w październiku 1939 r., nie powiodła się. Został aresztowany przez patrol Ukraińców w służbie NKWD i osadzony w areszcie gminnym w Ludwikówce. Zwolniony po kilku dniach wrócił do Stanisławowa i do Borszczowa. Druga próba nastąpiła po świętach Bożego Narodzenia, próbował przedostać się przez zamarznięty Dniestr i przekroczyć granicę rumuńską, jednak nurt rzeki nie był całkowicie pokryty lodem. Trzecia próba nastąpiła w marcu 1940 r. jednak wskutek zdrady przewodnika Tadeusz ponownie dostał się w ręce NKWD.

Początkowo osadzony w areszcie w Skolem, dalej więziony w Stanisławowie, następnie 1 kwietnia przewieziony do przepełnionego więzienia w Charkowie, gdzie po 100 dniach przesłuchań otrzymał wyrok 5 lat łagrów za chęć nielegalnego przekroczenia granicy.

Jako oficer wojska polskiego kpt Tadeusz Nieżychowski mógł trafić do obozu jenieckiego dla polskich oficerów w Kozielsku lub Ostaszkowie, gdzie wraz z innymi jeńcami zostałby zamordowany. Jednak podczas przesłuchań, kierowany przeczuciem, ukrył swoją tożsamość i podał jako swoje nazwisko panieńskie swojej żony. Mimo nocnych, wielogodzinnych przesłuchań metodą „na zmęczenie”, Tadeusz twierdził, że nazywa się Galon i jest kupcem.

Do odbycia kary w łagrach Tadeusz został zesłany na północ do Kotłas, podróż trwała 2 tyg. pociągiem, a stamtąd barkami Dźwiną ( Dwiną) w okolice Uchty w Autonomicznej Republiki Komi. Podczas podróży w stłoczonym pociągu głównym ciepłym pożywieniem była woda z lokomotywy ze smarami i innymi zabrudzeniami. Życie w łagrach sowieckich było ciężkie, całodniowa, ciężka praca, niedożywienie, na dodatek surowe warunki klimatyczne Syberii przyczyniły się do śmierci wielu ludzi. Tadeusz jak wielu innych w pewnym momencie zachorował z wycieczenia i znalazł się w obozie szpitalnym. Tam pomógł mu współwięzień. Polak sanitariusz po kryjomu dożywiał Tadeusza. Kiedy ktoś zmarł w obozowym szpitalu, jego śmierć zgłaszano następnego dnia, a porcje które w danym dniu były przeznaczone dla niego, dawano innym więźniom. Po wyzdrowieniu Tadeusz pełnił również funkcje sanitariusza w obozowym szpitalu.

Kiedy losy wojny się odwróciły, na mocy porozumienia (Sikorski-Majski), ogłoszono amnestię i wypuszczono polskich więźniów z radzieckich łagrów. Miała z nich powstać na ziemiach radzieckich polska armia potrzebna do obrony przed atakującymi Rosję Niemcami. Tadeusz Nieżychowski znalazł się w transporcie do Buzułuku, gdzie znajdował się jeden z punktów tworzenia armii polskiej. Od 4 listopada 1941 r. do 30 marca 1942 r. służył w Wojsku Polskim w ZSRR. Kiedy Tadeusz ujawnił swoją prawdziwą tożsamość i stopień oficerski, przydzielono go do pułku jako kwatermistrza.

Armia Andersa wyszła z ziem radzieckich i przez Bliski Wschód podążała w kierunku wojsk alianckich, by z nimi wyzwolić Europę spod okupacji niemieckiej. W krajach Środkowego Wschodu miało rozpocząć się szkolenie dla żołnierzy, ponieważ broń angielska, którą mieli otrzymać była inna od tej którą znali Polacy. I tak dla Tadeusza Nieżychowskiego rozpoczął się etap szkoleń w Iranie, Palestynie, Egipcie – specjalne dla brygad pancernych do obsługi dział samobieżnych na podwoziach czołgów Sherman. Tadeusz został oficerem 2. Korpusu gen. Andersa w stopniu majora i został mianowany dowódcą dywizjonu w 7 pułku artylerii przeciwpancernej.

Dywizjon, którym dowodził major Tadeusz Nieżychowski, walczył pod Monte Cassino, ostrzeliwał bunkry niemieckie rozmieszczone na wzgórzu w pobliżu klasztoru. Następnie dywizjon pod jego dowództwem walczył w bitwie pod Piedemonte, gdzie Niemcy zbudowali pozycję ryglową uniemożliwiającą dalsze posuwanie się wojsk alianckich na północ. Dywizjony przeciwpancerne ciągle były w boju, zarówno w obronie jak i w ataku.

Kiedy droga do Rzymu została otwarta, Korpus Polski po odpoczynku skierowano na front adriatycki. Jesienią 1944 r. Tadeusz Nieżychowski został mianowany zastępcą dowódcy pułku przeciwpancernego przy 3 Dywizji Strzelców Karpackich, i brał udział we wszystkich walkach na północnym froncie włoskim: Pescaro, Loretto, Arcoli, Piceno, Anconę, aż do zdobycia Bolonii i kapitulacji wojsk niemieckich we Włoszech.

Z dniem 1 stycznia 1946 r. major Tadeusz Nieżychowski otrzymał nominację na podpułkownika w korpusie oficerów piechoty. Kiedy nastąpiła likwidacja Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie Tadeusz Nieżychowski miał za sobą 28 lat nieprzerwanej służby wojskowej.

Niestety sytuacja polityczna po wojnie w Polsce była niebezpieczna dla polskich żołnierzy walczących o wolność Ojczyzny w Armii Andersa . Tadeusz Nieżychowski był zmuszony zostać w Anglii do której przybył 22 sierpnia 1946 r. Do 24 listopada 1947 r. służył w Polskim Korpusie Przysposobienia i Rozmieszczenia żołnierzy polskich na obcej ziemi. Następnie do 1955 r. pracował jako farmer w Kornwalii, następnie zaś, do sierpnia 1966 r., pracował jako robotnik niewykwalifikowany w Manchesterze.

Po 1956 r. sytuacja polityczna w Polsce zaczęła się zmieniać i stopniowo żołnierze polscy walczący w Armii Andersa mogli myśleć o bezpiecznym powrocie do kraju. Ci którzy wrócili wcześniej narazili nie tylko swoje życie, ale i bezpieczeństwo swoich rodzin. Rząd komunistyczny w Polsce prześladował ludzi, którzy wyszli z ziemi radzieckiej z Andersem. Często całe rodziny były wywożone w głąb Związku Radzieckiego, a byli żołnierze polscy ponownie znaleźli się w łagrach. Tadeusz Nieżychowski wrócił do kraju 15 sierpnia 1966 r. i zamieszkał w Wałbrzychu u swojej córki. W uznaniu służby Ojczyźnie oraz za udział w Powstaniu Wielkopolskim p. Tadeusz 4 kwietnia 1974 r. został mianowany pułkownikiem. Dopiero w 1975 r. otrzymał z polskiego zakładu ubezpieczeń ZUS pierwszą emeryturę wyjątkową, a w 1983 r. normalną emeryturę wojskową. Pan Tadeusz nie zapominał o poległych towarzyszach broni, między innymi uczestniczył w 1969 r. w złożeniu wieńca pod pomnikiem poległych w kampanii wrześniowej w Kaznowie.

Krzyż Orderu Virtuti Militari kl. V – najwyższe odznaczenie wojskowe

Krzyż Walecznych– za udział w wojnie w 1920 r.

Krzyż za Udział w Wojnie 1918 – 1921 „Obrońcom Ojczyzny”

Medal Niepodległości – polskie odznaczenie okresu międzywojennego

Medal za Wojnę 1918 – 1921 „Polska Swemu Obrońcy”

Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości

Medale za Długotrwałą Służbę Wojskową: brązowy za 10 lat i srebrny za 20 lat służby

Gwiazda Italii za Wojnę 1939 – 1945

Medal za Udział w Wojnie Obronnej 1939 r.

Pan Tadeusz żył 95 lat, zmarł 16 marca 1995 r. w Wałbrzychu. Zgodnie ze swoim życzeniem, został pochowany w rodzinnym grobowcu przy parafialnym kościele w Potulicach. Po śmierci p. Tadeusza w lokalnej gazecie Głos Wągrowiecki, ukazał się artykuł pt. „Zawsze w mundurze” o „jednym z najwaleczniejszych Pałuczan”.

Dla młodych ludzi p. Tadeusz Nieżychowski jest wzorem poczucia odpowiedzialności i solidnego wypełniania obowiązków, a także miłości do Ojczyzny. Tych wartości nauczył się w młodości. Na początku w domu rodzinnym, gdzie widział pracę i poświęcenie rodziców, ich życzliwość do ludzi. Zrozumiał jak ważna jest edukacja i wszechstronny rozwój, by w pełni żyć. Nauka w prestiżowej szkole w Poznaniu, o wysokim poziomie nauczania, wymagała poświęcenia czasu i dużego wysiłku intelektualnego. Jednak to nie zaspokoiło pragnień młodego Tadeusza. Swój wolny czas poświęcał na pozalekcyjne, tajne nauczanie literatury i historii polskiej, a także na przygotowanie wojskowe. To były podwaliny na narodziny odwagi, która kazała mu iść, mimo 18 lat, walczyć o wyzwolenie Polski w Powstaniu Wielkopolskim. Zdobyte stopnie wojskowe, odznaczenia i medale tylko potwierdzają ukształtowany charakter, umiejętność życia w dyscyplinie, męstwo oraz mądrość tego człowieka. Bystrość umysłu i zdecydowanie w działaniu pomogły mu uniknąć śmierci. Odrzucił bowiem granat, który spadł obok niego. Silna wola i wiara z pewnością pomogły mu przetrwać pracę w łagrach radzieckich. Pełniąc obowiązki dowódcy został zapamiętany przez „wiernych podkomendnych” jako „ kochany dowódca”, co można przeczytać na odwrocie zdjęcia które otrzymał w 1944 r. Potrafił dla walki o wolną Polskę zrezygnować z życia prywatnego. Rodzina i mieszkańcy regionu z dumą i uznaniem wspominają p. Tadeusza.

„Pamiętam mojego dziadka od wczesnych lat młodości jako człowieka bardzo miłego, uprzejmego i z poczuciem humoru. Dziadek niewiele mówił na temat wojny. Musiałem mu zadawać konkretne pytania , aby się dowiedzieć o tamtych czasach. Był człowiekiem bardzo aktywnym, dużo spacerował.

Dziadek dużo czytał i do końca swych dni zachował „jasny umysł”.

1. Archiwum rodzinne p. Tomasza Stańkowskiego, wnuka Tadeusza Nieżychowskiego

2. Archiwum rodzinne p. Andrzeja Nieżychowskiego, bratanka bohatera

3. Historia Rodu Nieżychowskich herbu Pomian, w dziele prof. Dr Wlodzimierza Dworzaczka, uzupełniona przez Bolesława Nieżychowskiego, brata bohatera, wydanie prywatne 2004 r.

4. Wywiad z p. Andrzejem Nieżychowskim

5. Artykuł z Głosu Wągrowieckiego nr 13 (138) z 21 czerwca 1995 r., Zawsze w mundurze, Jerzego Mianowskiego