Pochodzenie

Antoni Dutkiewicz urodził się 13.08.1899 r. w Siennie koło Wągrowca. Był synem Wawrzyna Dutkiewicza i Anny z domu Dahlke (urodzonej w Nowym Brzeźnie koło Wągrowca, a pochodzącej z Morzewa, gmina Kaczory kolo Piły). Dutkiewiczowie, jak głoszą rodzinne przekazy, to ród pochodzący z Litwy. Jego przedstawiciele przenieśli się w okolice Wągrowca w XIX wieku, po powstaniu listopadowym.

Antoni miał trzech braci – starszego Stanisława oraz młodszych – Józefa i Floriana, a także trzy siostry: Marię z Dutkiewiczów Jasińską, Anastazję z Dutkiewiczów Januchowską oraz Stanisławę z Dutkiewiczów Sokołowską.

Rodzina Dutkiewiczów mieszkała w Sieńsku koło Wągrowca, prowadząc tam gospodarstwo rolne. W rodzinie tej nie brakowało spiskowców i powstańców, żywe były tradycje patriotyczne, co potwierdzili też swoim życiem Antoni Dutkiewicz oraz jego rodzeństwo. Podobnie było w rodzinie mamy Antoniego – jej siostra Maria z domu Dahlke była matką innego znanego powstańca Ziemi Wągrowieckiej – Antoniego Czarneckiego, dowódcy łekneńskiego oddziału Powstańców Wielkopolskich.

Dzieciństwo

Dzieciństwo Antoniego upłynęło na ciężkiej pracy na roli. Jako najstarszy z braci musiał pomagać mamie w gospodarstwie i opiekować się młodszym rodzeństwem, a po śmierci ojca w 1920 r. przejął całkowicie jego prowadzenie.

Edukacja

Czasy nauki szkolnej Antoniego przypadają w Wielkopolsce na okres zaboru pruskiego i nasilonej germanizacji. W latach 1906-1912 uczył się w szkole niemieckiej w dla dzieci polskich w Ochodzy. W tej właśnie szkole jako siedmioletni chłopiec brał udział w strajku szkolnym przeciwko nauce języka niemieckiego (od października 1906 r. – do marca 1907 r.) . Przez ostatni rok edukacji (1912-1913) uczył się też w nowowybudowanej szkole niemieckiej dla dzieci polskich w Długiej Wsi, która znajdowała się znacznie bliżej jego miejsca zamieszkania. Ukończył 6 klas szkoły podstawowej. Dalsza edukacja była niemożliwa, ponieważ po opuszczeniu domu przez starszego brata musiał zająć się prowadzeniem gospodarstwa, aby zapewnić utrzymanie młodszemu rodzeństwu. Mimo braków w formalnym wykształceniu Antoni Dutkiewicz przez całe życie intensywnie się rozwijał. Dużo czytał, miał bogaty księgozbiór, pasję tę zaszczepił także swoim dzieciom. Interesował się polityką i wydarzeniami współczesnymi, doceniał też rolę nowoczesnych środków przekazu – już przed wojną, jako jedyny w Sieńsku, miał radio, które skupiało mieszkańców miejscowości,

Życie żołnierza i działacza społecznego

I wojna światowa

Jako poddany pruski, po wybuchu I wojny światowej, w wieku 17 lat został powołany do armii pruskiej i w latach 1917-1918 walczył na froncie zachodnim we Francji. Tam został ranny i od jesieni 1918 r. przebywał w szpitalu w Attenburgu. W tym miejscu zastał go koniec I wojny światowej, tam też dowiedział się o odzyskaniu przez Polskę niepodległości. Do ojczyzny wrócił w grudniu 1918 r., jadąc do Katowic na dachu pociągu, w – jak opowiadał swoim dzieciom – niezwykle trudnych warunkach.

Powstanie Wielkopolskie

Antoni Dutkiewicz wrócił z wojennej tułaczki do rodzinnego domu w Sieńsku na dzień przed Wigilią – 23 grudnia 1918 r. Jednak niedługo mógł cieszyć się spokojem wśród rodziny i znajomych. Już po tygodniu – 30 grudnia, na wieść o przygotowaniach do powstania udał się z ojcem i braćmi do Wągrowca, by tam dołączyć do miejscowego oddziału. Wraz z wągrowieckim oddziałem powstańców walczył na froncie północnym, gdzie toczyły się najcięższe walki. Brał udział w walkach o Kcynię, Nakło, Szubin, Rynarzewo czy Bydgoszcz. Wspominał ciężkie walki i zdobycie pociągu pancernego pod Szubinem. Towarzysze z Powstania Wielkopolskiego do końca życia pozostali jego najbliższymi przyjaciółmi.

Wojna polsko-bolszewicka

Zwycięstwo Powstania Wielkopolskiego i przyłączenie Wielkopolski do państwa polskiego nie oznaczało dla Antoniego Dutkiewicza końca wojny. Jako rocznik 1899 został zmobilizowany i wcielony do regularnej armii polskiej. Najpierw była to Armia Wielkopolska (III okręg) pod dowództwem gen. Józefa Dowbora Muśnickiego. Rozkazem Dowództwa Głównego z dnia 6 marca 1919 sformowany został na froncie północnym 4 Pułk Strzelców Wielkopolskich. Powstał z oddziałów walczących z okolic Gniezna, Wągrowca i Wrześni. W styczniu 1920 przemianowany on został na 58 Pułk Piechoty Wielkopolskiej. Jako żołnierz tego pułku Antoni Dutkiewicz brał udział w wojnie polsko-bolszewickiej. Jak pisze w „Kronice Katolickiej Szkoły Powszechnej w Długiej Wsi” miejscowy nauczyciel (też powstaniec wielkopolski, towarzysz Antoniego): „Z formacji ochotniczych na terenie powiatu wągrowieckiego wziął początek sławny 4 pułk Strzelców Wlkp., przemianowany w jesieni 1919 r. na 58 pułk piechoty, a wchodzący w skład 14. dywizji, wsławionej bojami o Nakło, Rynarzewo, Chodzież, Mińsk Litewski, Bobrujsk i w walkach pozycyjnych nad Berezyną. Rok 1920 przysporzył 4 p. p. (58 p. p.) nowe laury przełamaniem frontu bolszewickiego nad Wieprzem (sierpień) i zdobyciem w forsownym marszu Mińska Mazowieckiego. W zwycięskim pochodzie dotarł pułk znowu na Białoruś, zajął Mińsk Litewski po raz wtóry, aby dopiero z chwilą zawarcia rozejmu (październik 1920) cofnąć się na wyznaczone pozycje i stamtąd wrócić na „zimowe leże” do Wolsztyna, a później zakoszarować się na stałe.” Antoni Dutkiewicz znów długo czekał na powrót do rodziny i do Sieńska – do domu przybył na stałe po prawie sześciu latach – wiosną 1923 roku.

Okres międzywojenny

Lata 1923-39 to w miarę spokojny okres w życiu Antoniego Dutkiewicza. To czas wypełniony pracą na roli, wydatkami na kształcenie młodszego rodzeństwa, wydaniem za mąż sióstr, śmiercią matki (1929 r.). W dniu 26.02.1930 r. zawarł związek małżeński z Heleną Ewertowską z Długiej Wsi. Ślub odbył się w kościele pocysterskim p.w. św. Piotra i Pawła w Wągrowcu. Państwo młodzi znali się od dziecka, a parę stanowili od pewnej zabawy wiejskiej w Długiej Wsi. Rodzina Heleny i Antoniego szybko się powiększała – przed wojną dochowali się czwórki dzieci. Byli to: Maria Helena (ur. 1931), Anna Krystyna (ur. 1932 r.), Henryk Antoni (ur. 1933 r.) i Michał Stanisław (ur. 1934 r.)

Jako były powstaniec oraz człowiek światły i aktywny Antoni Dutkiewicz cieszył się poważaniem i autorytetem w swoim środowisku. 15 maja 1935 r. został wybrany sołtysem Gromady Sienno należącej do gminy Wągrowiec – Południe. W skład Gromady wchodziły wsie: Sienno (zamieszkała przez Niemców) i polskie Sieńsko i Długa Wieś.

W 1937 r. z powodu sytuacji rodzinnej zmuszony był sprzedać gospodarstwo w Sieńsku Polakowi, panu Suchemu i przeniósł się z rodziną na dzierżawę do pobliskiego Łosińca (obecnie gmina Skoki). Już po roku – w 1938 r. kupił gospodarstwo i wybudował nowy dom oraz zabudowania gospodarskie w Stołężynie (gmina Wapno). Jednak znowu nie dane mu było cieszyć się spokojem w gronie rodziny – nadchodziła II wojna światowa. Zanim wyruszył na front, zakopał w Stołężynie swoje pamiątki z Powstania Wielkopolskiego, jego uczestnikom groziła bowiem ze strony Niemców śmierć.

II wojna światowa

Antoni Dutkiewicz został powołany do wojska podczas powszechnej mobilizacji 24 sierpnia 1939 r. i pełnił służbę w 82. Samodzielnym Batalionie Wartowniczym Inowrocław. Brał udział w kampanii wrześniowej – od obrony Bydgoszczy do bitwy nad Bzurą, gdzie w miejscowości Rożki powiat Sochaczew został ranny w rękę. Po bitwie nad Bzurą dostał się do niewoli niemieckiej i przebywał w obozie jenieckim Altengrabow w Saksonii na terenie Niemiec (Stalag XI – B). Przebywał tam od 19.09.1939 r. do 1.09.1940 r., następnie został zwolniony z powodu choroby i odniesionych ran przez niemieckiego lekarza, który został później przez Niemców rozstrzelany za sprzyjanie Polakom. Antoni Dutkiewicz wrócił do Stołężyna – jego dom był zajęty przez Niemców, a żona z dziećmi wysiedlona. Dzięki bratu i siostrze mieszkającym w Bydgoszczy udało mu się odnaleźć rodzinę – jako mieszkańcy Kraju Warty zostali wysiedleni do Generalnej Guberni. Żona Helena z czwórką dzieci przebywała w miejscowości Żaków (gmina Siennica, powiat Mińsk Mazowiecki). Antoni dotarł tam w 1940 r. ku ogromnej radości całej rodziny. Jego córki do dziś pamiętają smak cukierków, które przywiózł dzieciom na powitanie.

Od tej pory życie rodziny stało się łatwiejsze. Antoni Dutkiewicz pracował w kopalni torfu w Latowiczu, później został kierownikiem zlewni mleka w Żakowie. Nie zapomniał jednak o tym, co – poza rodziną – było dla niego najważniejsze – o Polsce. W 1942 r. wstąpił do miejscowego oddziału Armii Krajowej i jako oficer zaopatrzeniowo-aprowizacyjny podczas codziennej pracy w mleczarni przewoził w bańkach od mleka broń, żywność, meldunki. W działalności konspiracyjnej wspomagała go żona Helena. W pamięci córek z tamtego okresu pozostały sceny, gdy nocami przy świeczce szyła biało-czerwone opaski.

Całej rodzinie udało się szczęśliwie przetrwać wojnę i po jej zakończeniu wrócić w rodzinne strony. Niestety, domu w Stołężynie już nie było – rozebrali go Niemcy, a ziemię przejęła miejscowa Rolnicza Spółdzielnia Produkcyjna. Rodzina Dutkiewiczów otrzymała poniemieckie gospodarstwo w Łeknie (gmina Wągrowiec).

Okres powojenny

W okresie powojennym Antoni Dutkiewicz również wielokrotnie dał wyraz swojej nieugiętości, odwadze oraz wierności zasadom i wyznawanym wartościom. Mimo tego, iż wychowywał piątkę dzieci (w 1946 r. przyszła na świat najmłodsza córka – Teresa Urszula) i był członkiem AK, w ciężkich latach powojennych stalinowskiej Polski w swoim domu w Łeknie ukrywał dwóch poszukiwanych „wrogów systemu komunistycznego” – swojego brata Floriana (w 1939 r. oficera Wojska Polskiego, uciekiniera z transportu do Katynia) i towarzysza z partyzantki – porucznika AK Władysława Kulkę.

Mimo utrudnień ze strony władzy komunistycznej, dotkliwych zwłaszcza dla jego dzieci (brak dostępu do wyższych form edukacji – nieprzyjmowanie do szkół średnich, na studia wyższe, do pracy), nie wyrzekł się swoich zasad i nie zmienił postępowania. Jako były żolnierz Armii Krajowej, brat Floriana (przedwojennego oficera WP, uciekiniera z Katynia) i Anastazji (która z mężem Janem Januchowskim z Ochodzy, przed wojną policjantem w Janowej Dolinie na Wołyniu, przeżyła wywózkę do Kazachstanu, a potem przeszła szlak bojowy Armii Andersa i emigrowała do Kanady) Antoni i jego rodzina byli poddawani nieustannym szykanom.

Do końca życia – od momentu, gdy tylko sytuacja polityczna nieco się zmieniła – pozostał aktywnym działaczem społecznym. Poza prowadzeniem gospodarstwa rolnego był też społecznym opiekunem terenowym na terenie gminy Wągrowiec (lata 1960 – 72), wieloletnim przewodniczącym rady parafialnej w Łeknie, działał w kółkach rolniczych i w związku pszczelarzy. Cieszył się powszechnym szacunkiem i uznaniem, świadczy o tym między innymi fakt, że był ojcem chrzestnym ponad sześćdziesięciu osób. Zmarł 7 lutego 1985 r. w Wągrowcu i został pochowany w Łeknie.

Ordery i odznaczenia

Brązowy Krzyż Zasługi

Odznaka Wojsk Wielkopolskich

Krzyż Wielkopolskich Powstań

Medal za Wojnę 1918/21

Wielkopolski Krzyż Powstańczy

Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski

Medal Niepodległości

Krzyż Partyzancki

Życie prywatne

Antoni Dutkiewicz wychował pięcioro dzieci i doczekał się dziewięciorga wnuków. Jego życie – poza walką o wolną Polskę – wypełnione było pracą na roli. Prowadził kolejno gospodarstwa w Sieńsku, Łosińcu, Stołężynie i Łeknie. Hodował wszystkie zwierzęta gospodarskie, miał też pasiekę. Jego pasją były konie, miał ulubioną klacz Kasztankę. Wieczorami po pracy grywał na akordeonie, grał w szachy lub czytał książki – szczególnie powieści historyczne. Był bardzo lubianą i szanowaną osobą, miał wielu przyjaciół. Chętnie pomagał innym, był wyjątkowo spokojnym i skromnym człowiekiem, dobrym i łagodnym.

Znaczenie postaci dla jej współczesnych i potomnych

Antoni Dutkiewicz całe życie służył ojczyźnie. Brał udział w I i II wojnie światowej oraz w wojnie polsko-bolszewckiej. Bez wahania wstąpił w szeregi powstańców wielkopolskich i konspiracyjnej Armii Krajowej. Wielokrotnie narażał swe życie, odnosił rany; przebywał też w niemieckim obozie jeńców wojennych. Służył reż społeczeństwu w czasie pokoju pełniąc rozmaite funcje społeczne (np. sołtys, społeczny opiekun terenowy). Swe wspomnienia z Powstania Wielkopolskiego przekazywał młodym ludziom biorąc udział w spotkaniach organizowanych przez Szkołę Podstawową im. Powstańców Wielkopolskich w Łeknie. Za swe zasługi Antoni Dutkiewicz otrzymał tytuł „Zasłużonego dla Gminy Wągrowiec” oraz wiele orderów, odznaczeń, dyplomów. Jego nazwisko widnieje też na tablicy pamiątkowej poświęconej Powstańcom Wielkopolskim w Łeknie.

Źródła

1. Władysław Purczyński „Wągrowiec w dobie Powstania Wielkopolskiego 1918 – 1919”, Wągrowiec 1998

2. Piotr Paliński „Powiat wągrowiecki pod względem geograficzno – statystyczno – topograficzno – historycznym”, Wągrowiec 1932

3. Władysław Purczyński „Społeczeństwo Ziemi Wągrowieckiej w dobie Powstania Wielkopolskiego i w walce o granice wschodnią Rzeczypospolitej w latach 1918 – 1920”, Wągrowiec 2008

4. Tomasz Szeszycki „Zapomniani zwycięzcy. Znane, mało znane i nieznane wydarzenia z powstania wielkopolskiego 1918 – 1919” (rozdz. „Dzieje oddziału powstańczego z Łekna”), Szczecin 2010

5. „Kronika Katolickiej Szkoły Powszechnej w Długiej Wsi”

6. „Książka główna katolickiej szkoły w Długiejwsi”

7. Wywiady z córkami Antoniego Dutkiewicza: Marią Marmurowicz, Anną Dutkiewicz i Teresą Łukaszewską.