POCHODZENIE

Władysław Maćkowicz urodził się 24 września 1893 roku w Świętej koło Złotowa. Jego rodzice, Michał i Katarzyna, mieli tam małe gospodarstwo rolne.
Władysław miał jedną siostrę, Rozalię, trzech rodzonych braci: Jana, Izydora i Rocha oraz przyrodniego brata Franciszka Kulpę (z pierwszego małżeństwa matki).
Katarzyna Urszula Mackowicz (z domu Konitzer, z pierwszego małżeństwa – Kulpa) urodziła się 20 października 1857 roku w Królewskiej Wsi koło Potulic (dzisiejsze Czernice). Jako 19-letnia dziewczyna wyszła za mąż za gospodarza ze Świętej, urodziła mu syna, Franciszka i wkrótce owdowiała.
Michał Mackowicz urodził się 29 września 1858 roku w Nowych Potulicach.
23 lipca 1881 roku Michał ożenił się z Katarzyną i objął gospodarstwo rolne w Świętej. Właśnie tam przyszło na świat ich pięcioro dzieci.
Ponieważ Ziemia Złotowska znajdowała się pod zaborem pruskim, pisownia nazwiska wśród członków rodziny Władysława Maćkowicza była wielokrotnie zniekształcana. Pradziadkowie używali formy Mackoyc, Mackowitz; ojciec oraz bracia Roch i Jan – Mackowicz, natomiast Władysław i Izydor – Maćkowicz. Przez dodanie kreseczki nad „c” chcieli zaznaczyć, że jest to polskie nazwisko.
Matka Władysława Maćkowicza miała szczęście uczyć się jeszcze po polsku, natomiast ojciec uczęszczał już do szkoły niemieckiej, w której tylko religii nauczano w języku polskim. Oboje jednak bardzo starali się wychowywać dzieci w duchu polskości i patriotyzmu.

EDUKACJA

1 kwietnia 1899 roku Władysław Maćkowicz rozpoczął naukę w niemiecko-katolickiej szkole powszechnej w Świętej. Była to szkoła siedmioklasowa. Z tej okazji otrzymał nowe ubranie, tabliczkę z rysikiem, gąbkę, piórnik oraz niemiecki elementarz. Siedział w pierwszej ławce i strasznie bał się niemieckiego nauczyciela, który chodził po klasie z trzciną w ręku, często krzyczał, a nawet bił dzieci. Władysław Maćkowicz uczył się jednak bardzo dobrze i nie powtarzał żadnej klasy. Najbardziej lubił przerwy, ponieważ wtedy wszystkie dzieci mówiły po polsku i nic nie było w stanie tego zmienić.
Wieczorem natomiast odbywała się nauka w drugiej szkole – rodzicielskiej, ojcowskiej. Wszystkie dzieci siadały wraz z ojcem przy stole i uczyły się czytać i pisać po polsku, a także słuchały opowieści z historii Polski. Ojciec Władysława Maćkowicza prenumerował czasopisma, które listonosz przynosił im do domu. Były to: „Wielkopolanin”, „Pielgrzym”, „Przewodnik Katolicki”, „Kłosy”, „Gazeta Grudziądzka”, w której dodatkiem specjalnym był Elementarz Toruński. Ojciec wycinał z nich obrazy historyczne, mapy dawnej Polski, śpiewniki, powieści, a także gromadził Elementarze Toruńskie, które stanowiły jedyne pomoce naukowe w szkole domowej. Była to nauka bardzo trudna, a ojciec był wymagającym nauczycielem, ale to właśnie dzięki niemu Władysław i jego rodzeństwo nauczyli się czytać i pisać po polsku, poznali polską tradycję i kulturę. Bardzo w tych działaniach wspierała go matka, która wieczorami opowiadała dzieciom polskie legendy, powiastki i bajki, a także śpiewała polskie piosenki.
Trzecią szkołę Władysław Maćkowicz i inne polskie dzieci mieli w kościele. Rodzice i ksiądz bardzo pilnowali, by każde polskie dziecko znało katechizm, historię biblijną i polskie pieśni kościelne.
W tym czasie istniała w Świętej również szkoła ewangelicka, do której uczęszczały głównie dzieci niemieckie. Między uczniami obydwu szkół rozgrywały się regularne bitwy na kije, kamienie, śnieżki itp. Był to wynik edukacji domowej, przepełnionej patriotyzmem.
Jako 12-letni chłopiec, uczeń klasy V, Władysław Maćkowicz brał udział w strajku szkolnym w Świętej. Było to w 1906 roku. Jego zadaniem było zniszczenie kijów i trzcin, którymi nauczyciele bili dzieci. Swoje zadanie wykonał z ogromnym przejęciem i odpowiedzialnością. Strajk, co prawda, nic nie zmienił w systemie nauczania, ale od tamtej pory nauczyciele niemieccy byli łagodniejsi w stosunku do dzieci polskich.
W 1907 roku Władysław Maćkowicz opuścił mury szkoły niemieckiej i udał się do cesarsko-królewskiego Gimnazjum Polskiego w Buczaczu, w Galicji, gdzie ukończył 7 klas. Dalszą jego edukację przerwał wybuch I wojny światowej. Został wtedy wcielony do wojska niemieckiego. Dopiero po wojnie podjął naukę w Seminarium Nauczycielskim w Świeciu nad Wisłą. Chciał zostać nauczycielem, by wrócić w rodzinne strony i nauczać dzieci po polsku.

ETAPY DZIAŁALNOŚCI

Wybuch I wojny światowej ożywił nadzieje Polaków na odzyskanie niepodległości.
Władysław Maćkowicz, zmuszony do przerwania nauki w gimnazjum w Buczaczu, wrócił do Świętej, gdzie zajął się nauczaniem dzieci i młodzieży. Chciał, by umiały one czytać i pisać po polsku, ćwiczył z nimi nawet krótkie sztuki teatralne. Niestety coraz więcej jego uczniów trafiało na front.
10 marca 1915 roku Władysław Maćkowicz został powołany do armii niemieckiej, z którą przeszedł cały front zachodni, od Ypern po Verdun. Został ranny. Chorował na przepuklinę i tyfus. Po wyzdrowieniu, 27 marca 1917 roku, przeniesiono go do służby sanitarnej. 12 marca 1918 roku trafił do jednostki w Lubece, gdzie pracował w fabryce amunicji i wykonywał pracę biurową. Po rewolucji w Lubece i demobilizacji 26 listopada 1918 roku wrócił do Świętej. 27 grudnia 1918 roku uczestniczył jako sanitariusz w Powstaniu Wielkopolskim. Z ogromnym zaangażowaniem brał także udział w pracach polskiej Rady Ludowej w Złotowie. 25 października 1919 roku udał się wraz z bratem Izydorem jako członek delegacji do powstałego Rządu Polskiego z prośbą o zmianę decyzji w sprawie podziału Ziemi Złotowskiej. Niestety, starania delegacji skończyły się fiaskiem i Ziemia Złotowska po I wojnie światowej znalazła się w granicach państwa niemieckiego.
Władysław Maćkowicz zajął się więc organizacją szkolnictwa polskiego w Świętej i Nowej Świętej. Uczył dzieci podobnie, jak wcześniej jego uczył ojciec. Do dyspozycji miał tylko Elementarz Toruński oraz kilka czytanek z „Gazety Grudziądzkiej” i „Pielgrzyma”.
10 kwietnia 1920 roku opuścił rodzinne strony i udał się do Polski. Wojewódzka Komisja Pomorska dla Spraw Wyznaniowych i Szkolnych w Toruniu powierzyła mu pracę w powiecie chojnickim. Został nauczycielem w dwóch szkołach: w Rolbiku i Widnie. Praca tam była bardzo ciężka, brakowało praktycznie wszystkiego. 21 lipca 1922 roku Kuratorium Okręgu Szkolnego Pomorskiego nominowało go na kierownika szkoły w Małych Chełmach w powiecie chojnickim. 29 maja 1929 roku Oddział Polskiego Towarzystwa Szkolnego w Złotowie wyznaczył mu posadę kierownika szkoły mniejszościowej w Radawnicy. Tu pracował do momentu aresztowania 25 sierpnia 1939 roku. Następnie przebywał w więzieniu w Złotowie oraz w obozach przejściowych w Lipce i Pile. 8 grudnia 1939 roku został zwolniony z obozu wraz z pięcioma innymi nauczycielami. Udał się wtedy w okolice Chojnic, do Wiela, gdzie pracował jako robotnik leśny. Tam zorganizował także tajne nauczanie dla 18 polskich dzieci. Związał się też z grupą partyzantów w Borach Tucholskich, pełniąc rolę łącznika o pseudonimie „Sosna”.

W 1944 roku trafił do obozu pracy w Dziemianach. Skierowano go do robót przy budowie schronów i koszar dla wojska.
Po wyzwoleniu, w styczniu 1945 roku, pieszo udał się do rodzinnej Świętej, gdzie zajął się organizacją szkolnictwa. Od 15 kwietnia 1945 roku do 1958 roku pełnił funkcję kierownika szkoły w tej miejscowości, później – jeszcze do roku 1965 – pracował w niej na pół etatu jako emeryt.
W 1970 r. wyprowadził się wraz z żoną do Złotowa, gdzie oboje zmarli i zostali pochowani.
Władysław Maćkowicz zmarł 8 kwietnia 1976 roku.

RODZINA

Pracując na Kaszubach, Władysław Maćkowicz poznał Waleskę Kossak-Główczewską. Urodziła się ona w Małych Chełmach 21 kwietnia 1896 roku. Jej rodzice, Leon i Salomea z domu Szopińska, wywodzili się ze szlachty kaszubskiej. Była to rodzina znana i bardzo zasłużona. Waleska pracowała w szkole w Małych Chełmach jako pomoc nauczycielska. Władysław Maćkowicz poślubił ją 29 lipca 1922 roku w Brusach. Waleska była osobą skromną, małomówną, powściągliwą, bardzo uczynną i pogodną. Ponieważ
Maćkowiczowie nie doczekali się własnego potomstwa, adoptowali dziewczynkę – Sławomirę. Sławka była rezolutną dziewczynką, urodziła się w 1945 roku. W latach późniejszych zamieszkała w Gdańsku i pełniła funkcję Komendanta Straży Pożarnej w Stoczni Gdańskiej. Bardzo kochała swoich przybranych rodziców. Rękopis wspomnień Władysława Maćkowicza przekazała do naszego szkolnego Małego Muzeum Radawnicy i Jej Okolic. Od niej również otrzymaliśmy fartuszek Waleski Maćkowicz, ozdobiony pięknym haftem kaszubskim. Sławomira zmarła w 2008 roku.
Maćkowiczowie żyli bardzo skromnie. Często musieli się rozstawać. Wojna, działalność Władysława Maćkowicza, pobyt w obozie, organizacja szkolnictwa – wszystko to miało wpływ na ich wspólne życie. O ich wielkiej miłości i tęsknocie świadczą zachowane listy. Waleska wspierała działania swojego męża, wspólnie z nim organizowała szkoły i prowadziła zajęcia dla dzieci i młodzieży. Zmarła w 1979 roku, trzy lata po Władysławie Maćkowiczu.

ZNACZENIE POSTACI

Życie i działalność Władysława Maćkowicza było nierozerwalnie związane z ofiarną walką o polskość Złotowszczyzny. Już jako mały chłopiec zdawał sobie sprawę z konieczności poznawania języka i kultury przodków. Kiedy miał 12 lat, przewodził strajkowi szkolnemu w Świętej. Później, jeszcze przed I wojną światową, organizował kursy dla młodzieży oraz nauczanie języka polskiego w szkołach. W okresie międzywojennym prowadził polską szkołę, a w czasie okupacji tajne nauczanie. Całe życie wierzył, że Polska kiedyś będzie wolna i że dla tej wolności warto poświęcić wszystko. Władysław Maćkowicz był członkiem Ehrenbund Deutscher Weltkriegsteilnehmer (1932), Związku Nauczycielstwa Polskiego i Związku Bojowników o Wolność i Demokrację. Był również radnym Powiatowej Rady Narodowej. Za swoją działalność otrzymał następujące odznaczenia: Eiserner Kreuz II Klasse (1917), Medal Dziesięciolecia Odzyskania Niepodległości (1929), węgierski Kriesgserinnerungsmedaille (1932), Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1957), Odznakę Honorową Polskiego Czerwonego Krzyża, francuski medal Avec les meilleurs Voeux de la Croix – Rouge francaise (1966) i Złotą Odznakę Związku Nauczycielstwa Polskiego. Dla mieszkańców Radawnicy jest to postać szczególna. W latach 1929-1939 Władysław Maćkowicz był kierownikiem i jedynym polskim nauczycielem w otwartej tu Polsko-Katolickiej Szkole Mniejszościowej. Był wybitnym społecznikiem i wychowawcą młodzieży szkolnej i pozaszkolnej, propagatorem haftów kaszubskich, organizatorem towarzystw młodzieżowych, kółek sportowych i artystycznych. Szczególną wagę przykładał do nauczania dzieci i młodzieży języka polskiego i prawdziwej historii Polski. Stosował wszelkie możliwe sposoby, by tę naukę im ułatwić i urozmaicić. Organizował wycieczki do Polski – Warszawy, Krakowa, Kołobrzegu, zabawy dziecięce (letnią i gwiazdkową), a także uroczystości z różnych okazji (np. Dnia Matki). Podczas zajęć świetlicowych z młodzieżą starał się przekazać jak najwięcej wiadomości o kulturze i tradycji polskiej. Ponieważ był człowiekiem bardzo muzykalnym, uczył śpiewu (głównie kościelnego, gdyż ludność polska ściśle związana była z kościołem katolickim). Utworzył chór czterogłosowy, z którym wystąpił podczas pasterki. Był to pierwszy w historii Radawnicy występ chóru polskiego w kościele. Z czasopism i książek przywożonych z Polski stworzył małą bibliotekę. Wieczorami w świetlicy odbywały się wykłady i odczyty z polskiej historii i literatury. Wspólnie czytano i analizowano książki Mickiewicza, Reymonta, Orzeszkowej, Konopnickiej i inych. Maćkowicz prenumerował też polskie gazety i czasopisma: „Gazetę Olsztyńską”, „Młodego Polaka w Niemczech”, „Małego Polaka w Niemczech” czy „Przewodnik Katolicki”. W domach jego uczniów niektóre egzemplarze przetrwały wojnę ukryte pod podłogami i dziś znajdują się w szkolnym Małym Muzeum Radawnicy i Jej Okolic. Bliski też był Maćkowiczowi sport. Tworzył drużyny siatkówki i piłki nożnej, które wyjeżdżały do Złotowa i sąsiednich wiosek na rozgrywki. Organizował kursy przysposobienia rolniczego, w ten sposób kształcąc przyszłych spółdzielców i tworząc podwaliny pod przyszłe kółka rolnicze. Utworzył również kółko teatralne, które cieszyło się bardzo dużym zainteresowanie. W ramach pracy tego kółka przygotowano wiele sztuk, takich jak „Korale Marysi”, „Zemsta Cygana” czy „Posag w kominie”. W czasie zajęć świetlicowych prowadził też ćwiczenia tańców polskich: mazura, krakowiaka, oberka i trojaka. Ludność polska mogła je oglądać podczas zabaw, w czasie których każda sekcja prezentowała swoje osiągnięcia i nabyte umiejętności. Dla dziewcząt zorganizował zajęcia kulinarne, do prowadzenia których sprowadził nawet specjalnie polską kucharkę. Uczyła ona radawnickie dziewczęta gotowania i przyrządzania polskich potraw. Wraz z żoną prowadzili także kółko haftów kaszubskich, na które uczęszczały zarówno dzieci szkolne, młodzież, jak i starsi mieszkańcy Radawnicy. Aby spopularyzować haft kaszubski, zorganizował także wystawę, na którą zaproszono gości z okolicy. Chłopcy, w czasie prac ręcznych, robili makiety polskich zabytków. Działalność prowadzona przez Władysława Maćkowicza była trudna i niebezpieczna. Spotkało go z tego powodu wiele nieprzyjemności ze strony ludności niemieckiej, mieszkającej w Radawnicy, czy nauczycieli, uczących w szkole niemieckiej. Jednak Władysław Maćkowicz nie poddawał się w swoim uporze wykorzenienia wszystkiego, co niemieckie. Zamknięto mu szkołę, więc uczył w ogrodzie zaprzyjaźnionego Polaka. Wybijano mu szyby, przewracano płoty, bito i zastraszano jego uczniów. Rodzice wielokrotnie rezygnowali z posyłania swoich dzieci do szkoły polskiej, ponieważ spotykali się z szykanami, utratą pracy, biciem. Władysław Maćkowicz nie przestał wierzyć w słuszność podejmowanych przez siebie działań – nawet w momencie aresztowania, 25 sierpnia 1939 roku. W pamięci mieszkańców Radawnicy pozostanie na zawsze niezłomnym patriotą i wzorem do naśladowania. W uznaniu jego zasług na budynku Szkoły Polskiej przy ulicy Kościelnej 5, w którym znajdowało się także mieszkanie Władysława Maćkowicza, odsłonięta została tablica pamiątkowa. Uroczystość ta miała miejsce 8 maja 2000 roku. Napis na tablicy głosi: „W TYM DOMU BRONIŁY MOWY OJCÓW: OCHRONKA PROWADZONA PRZEZ STEFANIĘ KLUCK W LATACH 1928-1939 ORAZ SZKOŁA POLSKA, KTÓRĄ W LATACH 1929-1939 KIEROWAŁ WŁADYSŁAW MAĆKOWICZ„.

Bibliografia