Dzieciństwo
Walenty Szwajcer (wg pisowni przedwojennej Schweitzer) urodził się 7 lutego 1907 roku w Piastowicach, Gmina Mieścisko, pow.wągrowiecki woj.wielkopolskie. Ojciec Antoni był rolnikiem zarządzał 40 ha gospodarstwem. Matka Julianna, z domu Świderek, zajmowała się prowadzeniem domu oraz wychowaniem 11 dzieci, najmłodszym był Walenty.
Edukacja
W latach 1914-1921 uczęszczał w Piastowicach do tzw.jednoklasowej szkoły. Po ukończeniu szkoły pomagał w rodzinnym gospodarstwie. W 1920 złożył papiery do Państwowego Seminarium Nauczycielskiego w Wągrowcu.W 1923 zdał z wyróżnieniem egzaminy wstępne.Po 5 latach zakończył naukę w 1928 roku zdaniem egzaminu dojrzałości (tzw.pierwszy egzamin nauczycielski).Ten egzamin uprawnił go do objęcia stanowiska tymczasowego nauczyciela szkoły powszechnej.
Pełne kwalifikacje zawodowe uzyskał 4 kwietnia 1933 roku po zdaniu Praktycznego Egzaminu na Nauczyciela Szkół Publicznych. Stałym nauczycielem publicznych szkół powszechnych został mianowany 26 czerwca 1935 roku, a przysięgę służbową złożył 3 lutego 1937 roku.
Rodzina
Po wojnie Walenty Szwajcer poznał pracującą w bibliotece w Żninie nauczycielkę Janinę Żnińską (1912-1970), z którą ożenił się 23 lutego 1952 r. Po ślubie żona przeniosła się do Biskupina, gdzie rozpoczęła pracę nauczycielki. Na akcie ślubu zaznaczono urzędową zmianę nazwiska nauczyciela i jego żony na polską pisownię, zgodnie z obowiązującymi przepisami.
Praca zawodowa
Pierwszą posadę otrzymał w 1928 r. w Gorzycach oddalonych ponad 10 kilometrów od Żnina . W 1930 roku zamienił się na posady z kolegą Antonim Płóciennikiem z Sarbinowa I. Była to wieś mniejsza od Gorzyc, ale tylko 3 km oddalona od Żnina, co umożliwiało szybki dojazd do miasta rowerem. Ze sprzedaży mleka od krowy podarowanej przez brata z Piastowic oraz plonów z gospodarstwa założonego na 1 hektarze szkolnej ziemi, nauczyciel pozyskiwał fundusze pozwalające mu na częste wizyty w żnińskich lokalach, co przyniosło mu przydomek „nocnego hrabiego”. Informacje o tych wizytach dotarły do inspektora Poznańskiego Okręgu Szkolnego, p. Robińskiego, który niekorzystnie oceniał również działalność W. Szwajcera przy organizacji Związku Nauczycielstwa Polskiego, którego był członkiem od 1931 roku. Postawiono mu ultimatum – albo przejdzie na półroczny bezpłatny urlop albo obejmie posadę nauczyciela w szkole podstawowej I stopnia (4 klasy) w oddalonej 10 km od Żnina wsi Biskupin. W czasach narastającego kryzysu gospodarczego zdecydował się zatrudnić w Biskupinie, gdzie we wrześniu 1932 roku rozpoczął pracę w systemie zmianowym z 75 uczniami.
BISKUPIN
Od początku pracy w Biskupinie W. Szwajcer interesował się historią regionu, zbierał zasłyszane od uczniów legendy i zwiedzał z nimi okolice. Już pierwszego września 1932 roku odwiedził z dziećmi półwysep Jeziora Biskupińskiego nazywany przez miejscową ludność grodzichami. Zainteresowały go fragmenty naczyń glinianych znajdowane w kretowiskach i na brzegu jeziora oraz drewniane pale wystające z wody wśród trzcin. Znając archeologiczne sprawozdania z sensacyjnych badań nawodnych osad palafitowych na brzegach jeziora Bodeńskiego na pograniczu Szwajcarii i Niemiec, uznał drewniane pozostałości za szczyty zatopionych domów. Zaniepokojony tempem niszczenia zabytków przez Antoniego Jerchę, wydobywającego na półwyspie torf, próbował bez skutku zainteresować swoim odkryciem władze szkolne i miejscowe urzędy. Pomoc uzyskał dopiero od Kierownika Działu Przedhistorycznego Wielkopolskiego Muzeum w Poznaniu, prof. dr Józefa Kostrzewskiego, który w Dzienniku Urzędowym Kuratorium Poznańskiego Okręgu Szkolnego zamieścił odezwę o ochronie zabytków. Profesor J. Kostrzewski w październiku 1933 r. przyjechał do Biskupina, gdzie obejrzał zabytki zgromadzone przez nauczyciela i wykop po kopaniu torfu na półwyspie Jeziora Biskupińskiego. Doceniając wagę odkrycia wiejskiego nauczyciela, zdecydował o niezwłocznym podjęciu badań. Wykopaliska rozpoczęły się 23 czerwca 1934 r. Ekspedycją z Instytutu Prehistorii Uniwersytetu Poznańskiego kierował prof. J. Kostrzewski. Zastępcą profesora Kostrzewskiego był Jego asystent i później wieloletni przyjaciel Walentego Szwajcera, dr Zdzisław Rajewski. Od początku badań p. Szwajcer pomagał w oprowadzaniu zwiedzających po wykopaliskach (m. in. Prezydenta RP prof. Ignacego Mościckiego w 1936 r.).
II WOJNA ŚWIATOWA
W okresie mobilizacji przed wybuchem II wojny światowej kierował pracami przy kopaniu rowów strzeleckich i 1 września wręczył karty mobilizacyjne wszystkim powołanym do wojska mieszkańcom Biskupina. Wraz z innymi nauczycielami pochodzenia polskiego 25 października 1939 roku został objęty przez niemieckie władze okupacyjne aresztem domowym. Dzięki pomocy właściciela majątku w Biskupinie, zaprzyjaźnionego Niemca Ericha Rusta wspierającego przed wojną badania wykopaliskowe w Biskupinie, W. Szwajcer dostał pracę w cukrowni w Żninie na stanowisku ekspedienta wytłoków, dzięki czemu uniknął przesiedlenia do Generalnej Guberni. Po zakończeniu kampanii cukrowej w styczniu 1940 roku został zatrudniony jako urzędnik gospodarczy w majątkach rolnych powiatu żnińskiego: w Woli (lata 1940-1941), Sarbinowie I (lata 1941-1942) i Gogółkowie (lata 1942-1945).
OKRES POWOJENNY
Po wyzwoleniu powrócił do Biskupina. Już 20 lutego 1945 dostał posadę stałego nauczyciela i pełniącego obowiązki kierownika publicznej szkoły powszechnej w Biskupinie. Wyznaczony przez nowe władze do organizowania szkolnictwa w gminie Gąsawa powołał siły pomocnicze w celu uruchomienia szkół, do czasu powrotu nauczycieli na posady. Od 1946 r. należał do PPS, a po kongresie zjednoczeniowym z PPR w 1948 roku do PZPR. Po wojnie należał jeszcze do OMTUR (do 1948 r.), ZMP (lata 1948-1950) i od 1931 r. nadal do ZNP. We wrześniu 1949 roku złożył ślubowanie służbowe według nowej roty.
Od 1953 roku p. Szwajcer działał w Gminnej Komisji Oświatowej, która przejęła funkcje Gminnej Komisji Kontroli i Rejestracji Analfabetów, oraz prowadził punkt biblioteczny i zespół czytelniczy. Poza oprowadzaniem po wykopaliskach (m. in. wraz z prof. Z. Rajewskim w 1958 roku Przewodniczącego Rady Państwa, Aleksandra Zawadzkiego), prowadził zajęcia z marksizmu na Archeologicznych Obozach Szkoleniowych organizowanych w Biskupinie z 2 letnią przerwą od 1951 do 1963 roku. Zajmował się również intendenturą ekspedycji, która prowadziła badania już w ramach powołanego w 1950 roku Muzeum w Biskupinie włączonego od 1956 roku jako Oddział w struktury Państwowego Muzeum Archeologicznego Warszawie. Dyrektorem PMA był od 1949 r. prof. Z. Rajewski. Między innymi nieporządne prowadzenie dokumentacji finansowej i nie rejestrowanie wszystkich zakupów dały podstawę do postawienia W. Szwajcerowi zarzutu defraudacji i zastosowanie w styczniu 1961 r. tymczasowego aresztu, co spowodowało zawieszenie w służbie nauczycielskiej przez Inspektorat Oświaty w Żninie. W wyniku zabiegów mieszkańców Biskupina w październiku tego roku, po 9 miesiącach, W. Szwajcer został zwolniony z aresztu. Do pracy w szkole przywrócono Go we wrześniu 1962 r., i wtedy rozgoryczony brakiem wsparcia w trudnym okresie wystąpił z PZPR. W sentencji wyroku sądu na rozprawie, która odbyła się trzy lata po aresztowaniu, stwierdzono jedynie nieporządek w dokumentach finansowych i wycofano wszystkie zarzuty. Stanowisko kierownika szkoły odzyskał dopiero w listopadzie 1967 roku. Po powrocie do szkoły p. Szwajcer wycofał się z pracy na wykopaliskach.
Odznaczenia
W uznaniu odkrycia W. Szwajcera i jego zasług dla biskupińskich badań, wraz z innymi członkami ekspedycji 11 listopada 1936 roku został odznaczony w Poznaniu Złotym Krzyżem Zasług nadanym zarządzeniem Prezydenta R.P. Ignacego Mościckiego.
Wielokrotnie był nagradzany za działalność pedagogiczną i społeczną oraz odznaczany resortowymi odznaczeniami (w 1973 r. Krzyżem Kawalerskim Polonia Restituta, w 1987 r. Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski).
Zainteresowania
Do 1990 roku prowadził Szkolne Schronisko Młodzieżowe, zajmował się ogrodem i znaną w okolicy pasieką oraz przyjmował licznych gości pragnących poznać słynnego odkrywcę Biskupina.
Znaczenie postaci
Walenty Szwajcer to odkrywca osady w Biskupinie. Dzięki jego staraniom starosta żniński, p. Włodzimierz Migoń, przekazał na potrzeby ekspedycji w Biskupinie uwłaszczone mienie poniemieckie (40 ha ziemi oraz budynki majątku Ericha Rusta).
Miejscowa społeczność doceniając działalność W. Szwajcera dwukrotnie wybrała go sołtysem. Jako sołtys wspierał budowę dróg prowadzących do wykopalisk i na wykopaliskach.
W 1950 roku został powołany przez Pełnomocnika Powiatowego do Walki z Analfabetyzmem jako nauczyciel kontraktowy w Szkole dla Pracujących w Gąsawie.
W 1951 roku był współorganizatorem spółdzielni produkcyjnej w Biskupinie, którą nazwał Przyjaźń, i jako jej zasłużony działacz uczestniczył w I Zjeździe Spółdzielców w Warszawie. Pozyskał wówczas na rzecz spółdzielni barak, w którym znalazły siedzibę zarząd spółdzielni i przedszkole (w późniejszym okresie schronisko młodzieżowe prowadzone przez p. Szwajcera do początku lat 90. XX wieku).
Dzięki jego staraniom wieś Biskupin została zelektryfikowana.
Data śmierci i miejsce pochowania
Walenty Szwajcer zmarł na serce 2 czerwca 1994 r. Został pochowany na cmentarzu w Wenecji, po drugiej stronie Jeziora Biskupińskiego.
Źródło:
Anna Grossman, Walenty Szwajcer (1907-1994), Muzeum Archeologiczne w Biskupinie.
