Pochodzenie
Izabela Czartoryska urodziła się w 1830 roku w Warszawie. Całe swoje dzieciństwo i młodość spędziła w Paryżu, dokąd wyemigrował po upadku powstania listopadowego jej ojciec, książę Adam Jerzy Czartoryski. Zakupiony przez niego pałac, Hotel Lambert stał się największym ośrodkiem życia politycznego i kulturalnego polskiej emigracji, a sam książę stanął na czele obozu politycznego dążącego do przywrócenia niepodległości kraju na drodze dyplomatycznej.
Młodość i edukacja
Księżniczka Izabela wzrastała w patriotycznej atmosferze domu rodzinnego oraz w niezwykłej atmosferze kulturowej ówczesnego Paryża. Wcześnie zaczęła interesować się sztuką. Brała lekcje rysunku, malarstwa i rzeźby; uczyła się gry na fortepianie, bywała na koncertach i śpiewała dla najbliższych. Poznała także Fryderyka Chopina.
Etapy działalności
Ślub z Janem Działyńskim
W lutym 1857 roku, w Paryżu, słynąca z urody „ prześliczna i poważna, i wytworna” księżniczka Izabela Czartoryska bierze ślub z hrabią Janem Działyńskim- synem Tytusa-jednego z najbardziej zasłużonych ludzi, jakich wydała Wielkopolska.
Przyjazd do Gołuchowa
Wkrótce po ślubie młodzi państwo Działyńscy przyjeżdżają do niedawno kupionego majątku Jana – do Gołuchowa. W takiej to półruinie Izabela i Jan urządzają pomieszczenia mieszkalne i z różnych majątków rodu Czartoryskich sprowadzają do Gołuchowa pierwsze dzieła sztuki.
Przebudowa parku i zamku
Hrabiemu Janowi zaczyna przyświecać ambitny cel – stworzenie wokół zamku parku z ogrodem warzywnym i owocowym. Wkrótce rozpoczynają się pierwsze nasadzenia, powstają dwie aleje lipowe. Prace te przerywa wybuch powstania styczniowego. Hrabia Działyński angażuje się czynnie w walkę o niepodległość ojczyzny, nie tylko walczy, ale poświęca także swój majątek,
a nawet zaciąga ogromny dług u rodziny Czartoryskich. Powstanie jednak upada i Jan musi opuścić kraj. Tymczasem park w Gołuchowie – bez właściciela – niszczeje. Dopiero w 1869 roku, kiedy sąd berliński znosi wyrok śmierci ciążący nad Janem, hrabia wraca do Gołuchowa i do przerwanych prac w zamkowym parku. Nie jest już w swych wysiłkach osamotniony, ponieważ w tworzenie parku zaangażowała się także Izabela. Jej wielką troskę o otoczenie zamku widać w listach do ogrodnika Adama Kubaszewskiego. Ogromnej pracy i wytrwałości w dążeniu do celu, jakim było stworzenie „ ziemskiego raju”- swego „ paradis terrestre”- jak określała Gołuchów Izabela – wymagały takie przedsięwzięcia, jak: przesunięcie drogi publicznej, budowa mostków łączących spacerowe ciągi rozdzielone płynącą wzdłuż parku rzeką, zakładanie kwietników, czy zadrzewianie. Mimo własnego wkładu w dzieło tworzenia parku za jego prawdziwego twórcę Izabela uważała swojego męża. W grudniu 1871 roku hrabia Działyński przekazał Gołuchów swej żonie jako spłatę długu zaciągniętego u Czartoryskich na cele związane z powstaniem styczniowym. Wkrótce Izabela zdecydowała o przeprowadzeniu gruntownej przebudowy zamku. Zamierzeniem fundatorki było odtworzenie rezydencji rodu Leszczyńskich – rodu, który wydał koronowanego władcę Polski. Uroczyste wmurowanie kamienia węgielnego pod przebudowę miało miejsce latem 1875 roku. Przebudowa zamku dokonała się wielkim nakładem pracy i pieniędzy. Nad jego rekonstrukcją pracowali znakomici polscy i francuscy architekci, m.in. Jan Kajetan Janowski, Zygmunt Gorgolewski, E. Viollet le Duc oraz Maurycy Ouradau. Ten ostatni został głównym architektem. Rozumiał intencje Hrabiny i jej zafascynowanie francuskim renesansem. Wiedział, że Izabela pragnie stworzyć rezydencję w stylu Franciszka I, by w niej umieścić swoją przebogatą kolekcję dzieł sztuki. Nad wykończeniem wnętrz pracowali: malarz Breugnot, rzeźbiarz Biberon, a także sama Działyńska, która z grupą przyjaciół wykonała dekoracje malarskie drewnianych sufitów zamkowych. Zaczęto sprowadzać do Gołuchowa dzieła od dawna należące do rodziny. Przywieziono około trzystu kilkudziesięciu obrazów olejnych, pasteli i rycin. Wśród sprowadzonych obrazów znajdowały się sceny rodzajowe, historyczne, portrety rodzinne, portrety ludzi sławnych, zasłużonych dla ojczyzny. W kolekcji gołuchowskiej znalazły się liczne wizerunki królów i hetmanów polskich, kupowane, a czasami malowane na zlecenie kolekcjonerki pragnącej zaznaczyć królewską przeszłość rodu. W późniejszych czasach dzieła te stworzyły rozbudowany program patriotyczny wystroju wnętrz zamkowych. Oprócz obrazów przywieziono do Gołuchowa gobeliny, pochodzące z warsztatów brukselskich. Interesująca i wartościowa była też kolekcja biżuterii antycznej, opracowana na zlecenie Izabeli przez kustosza Luwru – Froehnera. Jednakże za najcenniejszy zbiór uznana została kolekcja waz greckich (www.mnp.art.pl/oddzialy/zamek-w-goluchowie/).
Znaczenie postaci
Cały proces narastania zbiorów oraz sposób urządzania zamku dowodził, iż Izabela z kolekcjonerstwa dla własnej przyjemności przeszła do kolekcjonerstwa z myślą o wystawianiu eksponatów „ aby ogółowi pożytek przyniosły.” Już w 1893 r. Izabela Działyńska myśląc o niepodzielności zbiorów i bazie finansowej dla muzeum, utworzyła Ordynację Książąt Czartoryskich. Statut, zawierający 20 paragrafów, regulował warunki dziedziczenia i tryb zarządzania niezwykle cennym majątkiem. Gwarantował również utrzymanie muzeum i publiczną dostępność jego zbiorów.
Hrabina umiera 18 marca 1899 roku w Mentonie. Pół roku później spoczęła w gołuchowskim parku.
21 maja 2005 r. Szkoła Podstawowa w Gołuchowie przybrała imię Izabeli z Czartoryskich Działyńskiej.http://zspgoluchow.pl/
Źródła:
1. „Studia Muzealne – zeszyt 13”, Muzeum Narodowe w Poznaniu, Poznań 1982.
2. „Gołuchów. Rezydencja magnacka w świetle źródeł”, Róża Kąsinowska, OKL Gołuchów, Gołuchów 1993.
3. Wywiad z dr Stefanią Michocką – pracownikiem Ośrodka Kultury Leśnej w Gołuchowie.
4. Rozmowa z p. Marią Zdunek-wnuczką Klemensa Borowskiego
5. Rozmowa z pracownikami zamku w Gołuchowie
6. Rozmowa z pracownikami zamku w Kórniku
7. Kronika Szkoły Podstawowej w Gołuchowie