Pochodzenie

Urodził się 30 listopada 1916 r. w Brylewie w powiecie leszczyńskim. Był synem właściciela Brylewa Hipolita i Elżbiety (Elizy) z Kęszyckich.

Dzieciństwo

Najmłodsze lata spędził Józef Ponikiewski w rodzinnym dworku w Brylewie.

Edukacja

Od roku 1926 uczęszczał do gimnazjum w Gostyniu, w którym w roku 1934 zdał maturę. Przez rok studiował w Wyższej Szkole Handlowej w Poznaniu. W 1935 r. zdał egzamin (z trzecią lokatą na stu kandydatów) do Szkoły Podchorążych Marynarki Wojennej w Toruniu. Uczył się na Wydziale Morskim Szkoły. Po pierwszym roku nauki, 20 maja 1936 r., na żaglowcu Marynarki Wojennej ORP „Iskra” wziął udział w 4-miesięcznym rejsie szkoleniowym, którego celem były Baleary na Morzu Śródziemnym i Azory na Atlantyku. Rejs trwał do 23 września 1936 r.

Kariera zawodowa

15 października 1938 r. mianowany został podporucznikiem marynarki w korpusie oficerów morskich. Krótko przed promocją Szkołę Podchorążych Marynarki przeniesiono do Bydgoszczy. Nowo promowanych oficerów przyjął Prezydent RP Ignacy Mościcki. Po ukończeniu Szkoły odbywał kurs aplikacyjny (specjalizację) na torpedowcu ORP „Mazur” (artyleryjski okręt szkolny). W maju 1939 r. został przydzielony na niszczyciel ORP „Grom”, jako III oficer artylerii („Grom” posiadał 7 dział kalibru 120 mm).

30 sierpnia 1939 r. na pokładzie ORP „Grom” wraz z dwoma innymi niszczycielami: „Burzą” i „Błyskawicą”, opuścił Gdynię i popłynął do Anglii. 1 września późnym popołudniem dopłynął do portu Leith, a 8 września przeszedł do nowej bazy w Plymouth. Kilka dni później rozpoczął służbę eskortową na kanale La Manche w ochronie konwojów wychodzących na Atlantyk i wracających z tego akwenu. W związku z kłopotami zdrowotnymi Ponikiewski musiał opuścić okręt i przeszedł do służby na lądzie. 4 maja 1940 r. jego okręt ORP „Grom” zatonął pod Narvikiem. 3 marca 1940 r. został dowódcą 3. plutonu 2. kompanii w Batalionie Szkolnym Marynarki Wojennej w Coetquidan we Francji. 22 marca 1940 r. wraz ze swoją jednostką został przeniesiony do Pont Chateau, a 25 kwietnia 1940 roku drogą morską przez Cherbourg do Plymouth w Anglii. Tam został zaokrętowany na okręcie-bazie ORP „Gdynia” (dawny statek pasażerski SS „Kościuszko”). Po rozwiązaniu batalionu Ponikiewski zgłosił się do Szkoły Specjalistów Morskich, gdzie od czerwca 1940 r. przez miesiąc pełnił funkcję dowódcy plutonu. 11 lipca 1940 roku otrzymał przydział na będący w budowie ścigacz artyleryjski ORP „Chart” („S-1”), gdzie objął funkcję oficera wachtowego. 22 sierpnia 1940 r. nastąpiło wodowanie ORP „Chart”, jednak 16 października 1940 r. na okręcie wybuchł pożar, którego skutki usuwano do końca stycznia 1941 r. (na skutek zatrucia dymem zmarł d-ca por. J. Sokołowski). Dopiero 31 stycznia 1941 ORP „Chart” wszedł do służby. Ponikiewski pływał na nim do marca 1941 r.

3 maja 1941 r. awansował na stopień porucznika w korpusie morskim. Wkrótce został wyznaczony na ordynansa, a następnie na adiutanta Naczelnego Wodza generała Władysława Sikorskiego. W okresie od października do 5 grudnia 1942 r. na krótko wrócił do służby liniowej i dowodził ścigaczem „S-2”.

Ostatnia podróż

25 maja 1943 r., poleciał z gen. Sikorskim – jak się później okazało – w ostatnią podróż. Droga wiodła przez Gibraltar i Kair do Iraku, gdzie Naczelny Wódz wizytował stacjonujące tam polskie jednostki. Droga powrotna prowadziła przez Bejrut, Palestynę i Kair do Gibraltaru. Józef Ponikiewski zginął 4 lipca 1943 r. krótko po godz. 23 w Gibraltarze, w katastrofie samolotu „Liberator”, wraz gen. Sikorskim i towarzyszącymi mu osobami. Ciało Ponikiewskiego odnaleziono w ciągu najbliższych dni. Pochowany został na Cmentarzu Lotników Polskich w Newark koło Londynu. Rodziny nie założył. Pośmiertnie odznaczony Srebrnym Krzyżem Zasługi z Mieczami i Medalem Morskim. Jego szczątki zostały ekshumowane w dniu 2 grudnia 2010 r. i kilka dni później złożone w rodzinnej krypcie grobowej przy kościele w Oporowie. Pomimo dokonanych dodatkowych badań przez lekarzy z Zakładu Medycyny Sądowej w Krakowie, nie ustalono dokładnej przyczyny śmierci Józefa Ponikiewskiego. Lekarze stwierdzili złamanie czterech żeber, obojczyka i kości piszczelowej. Specjaliści uważają, że Ponikiewski mógł utonąć, ale bez badań organów wewnętrznych i bez wyników sekcji zwłok, której nie przeprowadzono tuż po katastrofie w 1943 r. nie dało się tezy tej ani potwierdzić ani wykluczyć.

Znaczenie postaci

Józef Ponikiewski stał się postacią historyczną, wzorcem do naśladowania przez młodzież. Jego pochodzenie związane z gminą Krzemieniewo, poświęcenie dla ojczyzny oraz tragiczna śmierć w młodym wieku spowodowała, iż młodzież i cała społeczność szkolna wybrali wśród wielu innych kandydatów właśnie tę postać na patrona szkoły. Stał się dla kolejnych pokoleń młodych uczniów w szkole w Nowym Belęcinie lokalnym bohaterem i postacią godną naśladowania.

Józef Ponikiewski patriotyzm i umiłowanie ojczyzny wyniósł z domu, jak również z gimnazjum w Gostyniu, na murach którego widnieje do dzisiaj napis „Bogu i Ojczyźnie odrodzonej”.

W bardzo młodym wieku zapewne nie przez przypadek zdobył zaufanie generała Sikorskiego. Wywodził się z małego Brylewa, ale dążył konsekwentnie ciężką nauką i pracą do spełnienia marzeń o żeglowaniu na morzu i służbie ukochanej ojczyźnie. W dzisiejszych czasach coraz mniej jest takich bohaterów, którzy staja się autorytetami godnymi naśladowania.