Pochodzenie
Ksiądz Franciszek Ksawery Malinowski urodził się 23 listopada 1807 roku w Golubiu nad Drwęcą. Był synem burmistrza Franciszka i Doroty z domu Behm, pochodził więc z zamożnej rodziny mieszczańskiej.
Dzieciństwo i edukacja
W 1814 r. siedmioletni Franek rozpoczął naukę w szkole Bernardynów w Skąpem w Królestwie Polskim. Swoją edukację zakończył na infimie, czyli najniższej klasie.Ponieważ tata chłopca dobrze mówił w języku łacińskim, uczył syna samodzielnie w domu. Gdy młody Franciszek opanował tajemnice łaciny, rozpoczął naukę w zawodzie aptekarza. Jednak młody farmaceuta nie był zadowolony z tego wyboru i szukał innego zajęcia. Ojciec Franciszka posłał więc syna na dalszą naukę do szkoły prowadzonej przez ojców Reformatów w Żurominie, gdzie chłopiec po sześciotygodniowej nauce uzyskał promocję do syntasy, czyli klasy, w której uczono składni. Pilny uczeń przeniósł się do szkoły wojewódzkiej w Płocku, bo ta placówka umożliwiała swoim absolwentom podjęcie studiów na uniwersytecie. Gdy Franciszek ukończył pierwszy kurs w najwyższej klasie, naukę kontynuował w gimnazjum u księży Pijarów w Warszawie, gdzie jednocześnie słuchał wykładów z historii i literatury polskiej oraz z estetyki.
Należy podkreślić, że kilkunastoletni Franciszek wyróżniał się w nauce i z zapałem uczył się języków obcych, głównie greckiego i francuskiego. W okresie nauki szkolnej rozbudziła się w nim też miłość do gramatyki języka polskiego, która rozwijała się i owocowała w późniejszych latach jego życia.
Po śmierci rodziców dwudziestodwuletni Franciszek wstąpił do Seminarium Duchownego w Pelplinie. Jego naukę przerwało jednak powstanie listopadowe.
Seminarium duchowne i powstanie listopadowe
Franciszek był młodym patriotą, więc przyłączył się do walczących w powstaniu listopadowym rodaków. Przez Płock udał się do Gąbina, gdzie formowała się jazda województwa płockiego, skąd został skierowany do drugiego pułku strzelców konnych pod Łowiczem. Po odbyciu okresu rekruckiego ze względu na stan zdrowia został przeniesiony do kancelarii wojskowej. Franciszek był niepocieszony, bo chciał walczyć na froncie.
Pod koniec powstania rozchorował się, więc umieszczono go w szpitalu wojskowym. Pewnej nocy personel musiał opuścić lazaret i pozostawił chorego Franciszka własnemu losowi. Mężczyzna, dzięki pomocy miejscowej ludności, wygrał z chorobą, a później podjął się pracy nauczyciela domowego. Franciszek marzył jednak o powrocie na studia. Pokonując wiele trudności stawianych przez zaborców, w 1835 r. wrócił do seminarium duchownego.
Posługa kapłańska
W 1838 roku uzyskał święcenia kapłańskie. Swoją posługę duszpasterską rozpoczął jako wikariusz w Czarze nad Wisłą, a po trzech latach został proboszczem we Wałdowie, gdzie przebywał 10 lat. Franciszek Malinowski starał się być dobrym kapłanem, szybko więc zaczął pełnić obowiązki dziekana tucholskiego oraz był uznany za obrońcę małżeństw.
Nadal też był wielkim patriotą, występował w obronie języka polskiego i nie zgadzał się na sprowadzenie duchownych pochodzenia niemieckiego na Pomorze. Był inicjatorem powstania Towarzystwa Pomocy Naukowej w Prusach Zachodnich i pierwszego Polskiego Towarzystwa Rolniczego.
Na początku lat pięćdziesiątych XIX w. duchowny został przeniesiony do Archidiecezji Poznańskiej i został penitencjarzem przy Katedrze Poznańskiej. W 1855 r. ks. Malinowski został plebanem w Komornikach.
Językoznawstwo
Podczas pełnienia posługi kapłańskiej w Komornikachksiądz Malinowski rozwijał swoje pasje językoznawcze. Znał wówczas kilka języków obcych i dążył do tego, by został wprowadzony wspólny alfabet dla wszystkich języków słowiańskich, którego podstawą miał być język łaciński. Malinowski był współzałożycielem Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. W 1857 r. został jednym z organizatorów Wydziału Nauk Historycznych i Moralnych PTPN, pełnił też funkcję redaktora wydawnictw.
Kilka lat później, w 1869 r. zostało wydane dzieło ks. Malinowskiego „Krytyczno – porównawcza gramatyka języka polskiego z dzisiejszego stanowiska lingwistyki porównawczej”. Na niemal 700 stronach autor nawiązał do historii języków oraz omówił m.in. rozwój pisowni polskiej i alfabet wszechsłowiański. W książce można też znaleźć Modlitwę Pańską napisaną wspólnym alfabetem wszechsłowiańskim w 15 narzeczach.
Franciszek Malinowski wraz z Karolem Libeltem byli pomysłodawcami ogólnopolskiego wiecu poświęconego ortografii, który odbył się 7 czerwca 1870 r. w Poznaniu.
W 1873 r. Akademia Umiejętności w Krakowie powołała księdza do pierwszego składu swych członków.
Duchowny do końca swojego życia starał się godnie wypełniać obowiązki kapłana i pracować naukowo. Przez ostatnie lata tracił jednak wzrok i był sparaliżowany, więc swoje spostrzeżenia mógł jedynie dyktować bliskim.
Ostatnia droga
Ksiądz Franciszek Ksawery Malinowski zmarł 30 stycznia 1881 r. w Komornikach. Został pochowany na cmentarzu przy kościele. W pogrzebie brała udział ludność Komornik i najbliższej okolicy. Przyjechali też najbliżsi przyjaciele (m.in. Kazimierz Szulc), rodzina i przedstawiciele różnych instytucji.
Przyjaciele i parafianie ufundowali księdzu pomnik z napisem „Śp. Księdzu Proboszczowi Franciszkowi Ksaweremu Malinowskiemu – zm. 30 listopada 1880 – Rodacy”. Na pomniku błędnie jednak podano rok śmierci duchownego. Za zasługi dla krzewienia polskości i osiągnięcia naukowe Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk wystawiło księdzu na mogile popiersie.
Ku pamięci
Uchwałą Gminnej Rady Narodowej w Komornikach 6 lutego 1987 r. nadano nazwę ulicy w Komornikach im. ks. Franciszka Malinowskiego. Ulica ta łączy Komorniki i Plewiska.
Wieloletni kapłan komornicki został również patronem Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Komornickiej. Od 1993 r. medal z wizerunkiem ks. Malinowskiego jest przyznawany i wręczany przez TPZK jako odznaczenie dla nieprofesjonalnych działaczy i propagatorów kultury.
Od 29 kwietnia 2000 r. specjalną Uchwałą Rady Miasta Golubia-Dobrzynia Miejska i Powiatowa Biblioteka Publiczna nosi imię duchownego językoznawcy.
Anegdoty
Wśród starszych Polaków krąży anegdota, że z powodu braku słuchaczy ksiądz Malinowki rozmawiał w języku sanskryckim z pasącymi się na łące krowami.
Członkowie rodziny duchownego wspominali, że ks. Malinowski wspaniale tańczył i śpiewał. Jednocześnie był też bardzo wymagający. Nawet od swych wikariuszy wymagał, by poznawali języki obce, co dla niektórych nie było łatwym zadaniem.
Bibliografia
Ważniejsze publikacje ks. Franciszka Malinowskiego:
1. Krytyka rozprawy dra Hipolita Cegielskiego „O słowie polskim”, Warszawa 1851.
2. Odezwa do wydawców słownika Lindego i Orgelbranda oraz odprawa dana prof. Żechowskiemu z powodu jego zgryźliwego artykułu wywołanego tą odezwą, Warszawa 1855.
3. Ocenianie rozpraw i wniosków deputacji ortograficznej wydanej w pierwszym roczniku PTPN, Poznań 1860.
4.Krytyczny pogląd na zasady głosowni znanych mi gramatyk polskich z uwzględnieniem ilości brzmień i głosów, PTPN , Poznań 1863.
5. Odpowiedź prof. A. Małeckiemu z powodu rozprawy jego o spółgłosce „j”.
6. Krytyczna gramatyka języka polskiego w czterech tomach.
7. Krytyczne uwagi nad rozprawą ks. Choińskiego „Słowo o języku polskim”, 1870.
Rękopisy:
1. Słownik ortograficzno – etymologiczny języka polskiego.
2. Nesselmana słownik języka litewskiego przetłumaczony i z etymologicznego przerobiony na abecadłowy.
3. Krytyka gramatyki prof. Małeckiego.
Wzór do naśladowania
Ksiądz Franciszek Ksawery Malinowski był duchownym z wielkim powołaniem, oddanym Polsce patriotą i zaangażowanym naukowcem. Przede wszystkim jednak starał się być dobrym człowiekiem.
Źródła:
1. Artykuły p. Bogdana Czerwińskiego:
„Nowiny Komornickie” nr 12(26) z dn. 18.12.1993 r.
„Nowiny Komornickie” nr 1(27) z dn. 20.01.1994 r.
„Nowiny Komornickie” nr 2(28) z dn. 26.02.1994 r.
„Nowiny Komornickie” nr 3(29) z dn. 18.03.1994 r.
„Nowiny Komornickie” nr 4(30) z dn. 29.04.1994 r.
„Nowiny Komornickie” nr 5(31) z dn. 26.05.1994 r.
2. „Wielkopolski słownik biograficzny” pod red. A. Gąsiorowskiego, J. Topolskiego, Warszawa 1981.
3. B. Czerwiński „Ksiądz Franciszek Ksawery Malinowski (1807-1881)” w: „Szczecińskie Studia Kościelne „, Szczecin 1993.
4. K. Zimniewicz „Opowieści rodzinne”, Poznań 2011.