POCHODZENIE
Tadeusz Łopuszański urodził się 15 stycznia 1874 r. we Lwowie w rodzinie inteligenckiej. Był synem Edwarda i Walerii z Koriersów.
EDUKACJA
Ukończył Gimnazjum św. Anny w Krakowie, tam zdał egzamin dojrzałości. W latach 1891-1895 studiował matematykę i fizykę na Uniwersytecie Jagiellońskim. W roku szkolnym 1904/1905 odbył stypendialną podróż do Francji i Niemiec, gdzie zapoznawał się z aktualnymi prądami w nowoczesnej pedagogice i z ruchami reformatorskimi w szkolnictwie średnim. W 1908 r. półroczny urlop przeznaczył na studia w Anglii. Zapoznał się tam ze szkolnictwem elementarnym i średnim.
PRZEBIEG KARIERY ZAWODOWEJ
Swą nauczycielską karierę rozpoczął Łopuszański od odbycia praktyki pedagogicznej na kursie praktykantów przy Gimnazjum św. Anny w Krakowie (rok szkolny 1895/1896). Kolejne 3 lata pełnił funkcję zastępcy nauczyciela w szkole realnej w Krakowie. W 1899 zdał egzamin na nauczyciela szkół średnich. Od września tegoż roku pracował jako nauczyciel w gimnazjum w Rzeszowie. W latach 1903-1909 nauczał w II Szkole Realnej w Krakowie. W latach 1909–1912 i 1914-1915 chcąc poznać szkolnictwo powszechne pracował w Krakowie na stanowisku inspektora szkolnego Okręgu Krakowskiego. W tym samym czasie został wybrany na członka Zarządu Głównego Towarzystwa Szkoły Ludowej. Była to organizacja założona przez Adama Asnyka w 1891 r. W 1911 r. powierzono mu wykłady w Szkole Nauk Politycznych zorganizowanej przez profesora Michała Rostworowskiego na Uniwersytecie Jagiellońskim. W latach 1911-1914 był kierownkiem prywatnej, doświadczalnej szkoły średniej w Prokocimiu pod Krakowem. I wojna światowa przerwała działalność szkoły prokocimskiej, Łopuszański wrócił na stanowisko okręgowego inspektora szkolnego w Krakowie. W 1915 r. przeniesiono go na równoległe stanowisko do Lublina. Stanowisko to piastował do 1917 r. W tym też roku został powołany na naczelnika inspektora krajowego w Departamencie Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. W grudniu 1919 r. Józef Piłsudski mianował go ministrem WRiOP. Pozostał on na tym stanowisku do 24 sierpnia 1920 r. 7 sierpnia 1920 r. Naczelnik Państwa mianował go podsekretarzem stanu w Ministerstwie WRiOP. Funkcję tę pełnił do 1927 roku. Wówczas objął stanowisko referenta. W 1927 doprowadził do skutku swe wieloletnie zabiegi o odtworzenie Fundacji Sułkowskich z odzyskaniem jej bazy majątkowej, uczestniczył też w organizowaniu Kuratorium Fundacji. W 1928 został przez to Kuratorium powołany na stanowisko dyrektora Gimnazjum im. Sułkowskich w Rydzynie. Tu realizował cel swego życia, którym było stworzenie doświadczalnego ośrodka nowoczesnej pedagogiki dla polskiego szkolnictwa średniego.
SPORT W ŻYCIU ŁOPUSZAŃSKIEGO
GIMNAZJUM RYDZYŃSKIE
Łopuszański kładł wielki nacisk na wychowanie sportowe w gimnazjum rydzyńskim, jednak sport nie odciągał uczniów od nauki i społecznego działania. Dyrektor używał pojęcia „sportowanie” do określenia amatorskiego uprawiania różnych dyscyplin w celu rozwoju fizycznego i wyładowania młodzieńczej energii. Jego uczniowie mieli dwie lekcje wychowania fizycznego w tygodniu oraz obowiązek codziennych dwugodzinnych ćwiczeń popołudniowych. Ponadto latem organizowane były obowiązkowe obozy sportowe i turystyczne. Wychowankowie Gimnazjum i Liceum im. Sułkowiskich w Rydzynie byli dzięki temu wszechstronnie wysportowani.
TATERNICTWO
Pedagog działał także w założonym w latach 1873/1874 Towarzystwie Tatrzańskim. Pełnił w nim różne funkcje: był członkiem Zarządu, członkiem Komisji Rewizyjnej oraz Komisji Robót i Przewodnictwa w Tatrach, a w latach 1906-1907 przewodniczącym jego Sekcji Turystycznej. Był jednym z pionierów wycieczek wysokogórskich bez przewodnika. W roku 1905 wspólnie z Januszem Chmielowskim i Klemensem Bachledą dokonał pierwszego turystycznego wejścia na Żabi Szczyt Wyżni w Wysokich Tatrach.
WISŁA KRAKÓW
W 1906 stworzył klub piłki nożnej dla uczniów Cesarsko-Królewskiej II Wyższej Szkoły Realnej w Krakowie. Klub ten później połączył się z innymi i stworzyły one Wisłę Kraków. Tadeusz Łopuszański był pierwszym prezesem tego klubu.
POGLĄDY PEDAGOGA
Tadeusz Łopuszański chciał stworzyć nowy typ ogólnokształcącej szkoły średniej. Jego celem było wychowanie nowego typu inteligencji polskiej pozbawionej wad (słabości woli, pędu do marnych i niskich form życia, zakłamania, egoizmu, braku solidarności). Pragnął wychowywać młodzież przez kompleksowe oddziaływanie nauczania i wychowania. Uważał, że już w szkole średniej należy rozwijać w uczniach indywidulane zainteresowania, zdolności, samodyscyplinę, pasję pracy, poczucie odpowiedzialności za własny kraj. Jego koncepcja wychowawcza opierała się na trzech podstawowych zasadach: dążeniu do bezwzględnego przestrzegania prawdy, rozwijaniu w wychowankach zainteresowań indywidualnych oraz zamiłowania do pracy twórczej w dziedzinie tychże zainteresowań. Łopuszański opracował koncepcję szkoły doświadczalnej dla uczniów w wieku 12-19 lat. Została ona praktycznie sprawdzona w Szkole Rydzyńskiej w latach 1928-1939.
Swoje poglądy i sposób funkcjonowania Szkoły Rydzyńskiej przedstawił pedagog m.in. w książkach:
– Zagadnienie wychowania narodowego, Warszawa i Lublin 1918,
– Zawód nauczycielski, Warszawa 1927,
– Rydzyna. Dziesięć lat działalności Fundacji Sułkowskich, Rydzyna 1937,
– Rydzyna. Gimnazjum im. Sułkowskich (1928 – 1936), Rydzyna 1937,
– Szkoła doświadczalna. Trzechlecie 1936-1939 Gimnazjum i Liceum im. Sułkowskich w Rydzynie, nakł. Towarzystwa Miłośników Rydzyny, 1985,
– Tezy. Od pedagogiki narodowej do pedagogiki europejskiej, wydane staraniem Fundacji im. Łopuszańskiego w 2000.
GIMNAZJUM I LICEUM IM. SUŁKOWSKICH W RYDZYNIE (1928-1939)
Szkoła Rydzyńska rozpoczęła swą działalność w 1928 roku. Powstała ona na skutek przywrócenia polskiej oświacie daru, jakim był akt księcia Augusta Sułkowskiego. Przeznaczył on wszystkie dobra ordynacyjne wraz z siedzibą rodu – zamkiem barokowym w Rydzynie na kształcenie młodzieży.
Program wychowawczy rydzyńskiego gimnazjum był w czasie II Rzeczypospolitej niezwykle nowatorski. Przyniósł on wymierne efekty, o których świadczą zajmowane przez absolwentów stanowiska, a także podejmowane przez nich działania.
Gimnazjum im. Sułkowskich w Rydzynie, a od 1933 r. Gimnazjum i Liceum im. Sułkowskich w Rydzynie było szkołą internatową. Jego wychowankowie byli reprezentatnatmi wszystkich warstw społecznych. Pochodzili z całego kraju. Kandytat na ucznia tejże szkoły musiał prezentować dobry poziom w nauce i zapowiadać pozytywny rozwój moralny. Nie mógł być słaby ani chorowity, gdyż tryb szkolnego życia był bardzo intensywny. Przed przyjęciem chłopcy byli poddawani obserwacji (co najmniej dwutygodniowej). Po tym czasie decydowano czy kandytat nadaje się na ucznia Szkoły Rydzyńskiej. Do szkoły nie przyjmowano dziewcząt, wyjątek stanowiły córki jej nauczycieli. W Zakładzie panowały ład, dyscyplina, porządek. Były one uwarunkowane stałym rozkładem zajęć przedmiotowych i pozaprzedmiotowych.
Chłopiec rozpoczynający dopiero naukę w szkole był nowicjuszem, po okresie próbnym zostawał „Rydzyniakiem”, po upływie co najmniej pół roku zostawał „Starym Rydzyniakiem”. Listę kandydatów do tytułu układał Wydział Samorządu Uczniowskiego, a była ona akceptowana przez Radę Pedagogiczną. Głównym kryterium przyznania odznaki „Rydzyniaka” było przestrzeganie prawdy. „Starzy Rydzyniacy” pod opieką Łopuszańskiego wydawali czasopismo „Rydzyniak”. Znaleźć w nim można było artykuły dotyczące życia szkoły, dorobku naukowo-badawczego wychowanków.
W Szkole Rydzyńskiej przestrzegano trzech głównych zasad:
– stymulowania zainteresowań,
– stuprocentowej realizacji zadań (zarówno w nauce jak i innych obowiązkach),
– ciągłego pobudzania uczniów do dużych, niełatwych zamierzeń i ich pełnej realizacji.
Aby rozbudzać aktywność poznawczą uczniów, wykorzystywano ich zainteresowania osobiste. Już w czwartej klasie gimnazjum (mieli wówczas 13-14 lat) chłopcy wybierali jeden z dwóch kierunków: humanistyczny albo przyrodniczo-matematyczny. Profile różniły się rodzajami przedmiotów i liczbą przeznaczonych na nie godzin.
Działalność szkoły przerwał wybuch II wojny światowej, a po jej zakończeniu władze komunistyczne nie dopuściły Łopuszańskiego do wykonywania zawodu pedagoga.
ŻYCIE PRYWATNE
W roku 1899 Tadeusz Łopuszański poślubił Irenę Bizańską. Podobnie jak mąż pracowała ona w Gimnazjum im. Sułkowskich, zajmując się Izbą Chorych. Byli bezdzietnym małżeństwem. W końcu sierpnia 1939 r. Łopuszański wraz z żoną wyjechał do Warszawy, w listopadzie tegoż roku zamieszkali w Krakowie. W 1942 roku zamieszkali u byłego ucznia pedagoga – Józefa Świeżyńskiego w majątku Żurawica pod Sandomierzem. Latem Niemcy wysiedlili mieszkańców z powodu bliskości frontu. Małżeństwo tułało się po różnych chałupach, przez sześć dni mieszkało w dziurze wykopanej w ziemi, przez te warunki Łopuszański ciężko zachorował, a do sił powrócił dopiero w październiku 1944 r., kiedy razem z żoną dotarli do Stalowej Woli. Po wojnie osiedli się w Krakowie. W roku 1946 Irena Łopuszańska zginęła w wypadku samochodowym. Łopuszański w roku 1949 przeniósł się do Gliwic. Tam zamieszkał u siostrzeńca żony, Zygmunta Bujakowskiego. Zmarł 19.04.1955 r. w Gliwicach. Tam też został pochowany, ale w roku 1959 staraniem byłych wychowanków i zgodnie ze swoim życzeniem przeniesiony na cmentarz parafialny w Kłodzie koło Rydzyny.
ODZNACZENIA
Tadeusz Łopuszański został odznaczony:
– Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski,
– Złotym Krzyżem Zasługi,
– francuską Legią Honorową,
– Wawrzynem Akademickim.
FUNDACJA KSIĄŻĄT SUŁKOWSKICH I FUNDACJA IM. TADEUSZA ŁOPUSZAŃSKIEGO
6 maja 1776 r. książę August Sułkowski ogłosił pierwszy statut Ordynacji Sułkowskich. Przeznaczył wszystkie majątki ordynacji na kształcenie młodzieży w szkole średniej. W tekście Ordynacji podano jej cel: „[…] fundusze Ordynacyi Sułkowskich mają być obracane […] na wychowanie narodowej szlacheckiej młodzieży świeckiego stanu, tak aby to wychowanie przysparzało Ojczyźnie pożytecznych i zdatnych obywateli.” Całość dóbr Ordynacji była zapisana na rzecz Komisji Edukacji Narodowej. W momencie śmierci ostatniego z męskich potomków rodu Ordynacja miała zacząć nosić nazwę Fundacji Książąt Sułkowskich. W 1923 r. Rząd Rzeczypospolitej Polskiej zlecił utworzenie Fundacji. Minister Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego w 1926 roku nadał Statut Fundacji im. Sułkowskich oraz powołał jej Kuratorium. Kuratorium to odbudowało i zaadaptowało na potrzeby szkoły Zamek ks. Sułkowskich w Rydzynie i powołało dyrektora, którym został Tadeusz Łopuszański. Fundacja Sułkowskich została zlikwidowana dekretem Rady Ministrów 24.04.1952 roku, jej dobra przejął Skarb Państwa. Starania o odtworzenie Szkoły Rydzyńskiej nie powiodły się. Po przemianach jakie zaszły w 1989 roku, grupa wychowanków szkoły założyła w 1990 roku Fundację im. Tadeusza Łopuszańskiego. Jej celem jest popularyzowanie i upowszechnianie dorobku pedagogicznego i dydaktycznego Tadeusza Łopuszańskiego, przekazywanie wartości moralnych Szkoły Rydzyńskiej, opieka nad młodymi talentami, wznowienie Fundacji im. Sułkowskich.
ZNACZENIE POSTACI
Tadeusz Łopuszański był wybitnym pedagogiem. Współpracownicy określali go mianem „polskiego Sokratesa”, gdyż celem, który sobie obrał, było kształtowanie umysłów i charakterów młodzieży. Był nauczycielem z zamiłowania, szukał wciąż nowych rozwiązań, które udoskonalały jakość pracy szkoły. Uważał, że szkoła winna przede wszystkim wychowywać. Przyczynił się do opracowania projektu fundamentalnej ustawy o szkolnictwie powszechnym i średnim oraz do uchwalenia jej przez parlament II Rzeczypospolitej w 1923 r. Ustawa ta wprowadziła w całym kraju siedmioklasową szkołę powszechną i ośmioklasowe gimnazjum. Dzięki niemu władze II RP zajęły się sprawą realizacji testamentu fundatora ordynacji Sułkowskich, księcia Augusta Sułkowskiego.
Propozycje Tadeusza Łopuszańskiego nie tracą na wartości, w XXI wieku są nadal aktualne. Reprezentowane przez niego poglądy i jego postawa są nadal autorytetem dla młodych ludzi, uczniów. Najlepiej świadczy o tym fakt nadawania szkołom imienia tego pedagoga.
ŹRÓDŁA
1. Tadeusz Łopuszański „Zagadnienie wychowania narodowego”.
2. Tadeusz Łopuszański „TEZY. Od pedagogiki narodowej do pedagogiki europejskiej”.
3. Tadeusz Łopuszański „Szkoła doświadczalna. Trzechlecie 1936-1939 Gimnazjum i Liceum im. Sułkowskich w Rydzynie”.
4. Jan Gliński i inni „Gimnazjum i Liceum im. Sułkowskich w Rydzynie 1928-1939. Wychowawcy i wychowankowie”.
5. „Gimnazjum/Liceum im. Sułkowskich w Rydzynie (1928-1939) kuźnią postępowej myśli pedagogicznej” – materiały z sympozjum.
6. „Szkoła Rydzyńska. Dzieło życia Tadeusza Łopuszańskiego”– praca zbiorowa.
7. „Młodzież o Tadeuszu Łopuszańskim i reformującej się szkole” – opracowanie E. Kaczmarowska.
8. Materiały z Wielkopolskiej Konferencji Wychowawczej – „Idee pedagogiczne Tadeusza Łopuszańskiiego a postulaty wychowawcze w reformującej się szkole średniej”, opracowanie Z. Moliński.
9. Nagranie ze Święta Patrona Szkoły Podstawowej im. Tadeusza Łopuszańskiego w Dąbczu.
10. Wywiad z dyrektorem Szkoły Podstawowej im. Tadeusza Łopuszańskiego w Dąbczu.
11. http://biega.com/rydzyna/fundacja/fundacja_main.html
12. http://www.biega.com/rydzyna/sport_gymnazium.pdf
13. http://spdabcze.edupage.org/text9/
14. Wikipedia – Tadeusz Łopuszański, Gimnazjum i Liceum im. Sułkowskich w Rydzynie, Fundacja Sułkowskich.